Tibbiyot instituti talabalari uchun

Uyqu keltiradigan dorilardan zaharlanish.
Bu guruhga ko’pgina dorivor 
moddalar kiradi. Ularning ko’pchiligi barbiturat kislotasining hosilalari 
(fenobarbital-lyuminal, barbital (veronal), natriy barbitali(medinal), natriy etaminal 
(nembutal) va boshqalar), shuningdek piridinning hosilasi (tetridin) va 
pipiridinning hosilasi (noksiron) hisoblanadi. Bundan tashqari, har xil 
tinchlantiruvchi moddalar – trankvilizatorlar (meprobomat, elenium, seduksen , 
trioksazin va boshqalar) kuchli uxlatuvchi xossaga egadir.
Uxlatuvchi dorivor moddalar markaziy nerv sistemasiga susaytiruvchi ta’sir 
ko’rsatadi. Shuningdek barbituratlar qon tomirlarini zararlab, devorini 
o’tkazuvchanligini oshiradi.
Uyqu chaqiruvchi moddalarni uzluksiz holda nazoratsiz qabul qilinganda 
325

---

o’rganib qolish kuzatiladi va bunda kerakli ta’sirni sezish uchun preparatning 
dozasini oshirishga to’g’ri keladi. Agar bir necha oy qabul qilinganda bu dorilarga 
nisbatan ishqibozlik paydo bo’ladi. Bunday hollarda uyqu dorilarni qabul qilishni 
to’xtatilishi tufayli uyqusizlik, jahldorlik, tajavvuzkorlik belgilari, qo’llarini 
tortishuvi, ba’zan talvasalanish kuzatiladi.
Har xil uyqu keltiruvchi dorilar bilan zaharlanishlarning klinik ko’rinishi 
taxminan bir xil bo’ladi. Katta dozasi qabul qilinganda narkozga o’tuvchi chuqur 
uyqu kuzatiladi. Arterial bosimi pasaygan, nafas olishi kam va qiyinlashgan, tana 
harorati pasayganligi hamda teri qoplamalari ko’karganligi ko’rinadi. Birinchi 
sutkaning oxirida nisbatan tezlikda bronxopnevmoniya qo’shiladi. Odatda birinchi 
2 sutkada nafas olishning to’xtashidan o’lim sodir bo’lishi mumkin.
Murdani kesib ko’rishda xarakterli morfologik o’zgarish kuzatilmaydi. 
Ba’zan oshqozonida shilliq parda burmalari orasida qabul qilingan tabletka 
qoldiqlarini topish mumkin. O’pkada ko’pincha o’choqli pnevmoniya topiladi. 
Gistologik tekshirishda ichki organlarda distrofik o’zgarishlar, ko’p miqdordagi 
perivaskulyar qon quyilishlar ko’zga tashlanadi.
Uyqu dorilari bilan zaharlanishda tashxis ichki organlarni sud-kimyoviy 
usulda tekshiruv orqali qo’yilishi mumkin. Bunda birgina sifatiy taxlil etarli emas. 
Albatta, miqdoriy tekshirish talab qilinadi, chunki uyqu keltiruvchi dorilar 
terapevtik dozada davolash maqsadida o’lim sodir bo’lguniga qadar qabul qilingan 
bo’lishi mumkin.
Fenobarbital, barbamil, natriy etaminalining qondagi o’ldiruvchi dozasi 66 
mkg/ml bo’lsa, barbital, natriy barbitali, tetridin, noksironniki – 86,4 mkg/ml 
hisoblanadi (Nasirov T.K., 2002).