Tibbiyot instituti talabalari uchun

12.5. Ionlangan nurlanish ta’sirida jarohatlanish
Ionlangan nurlanishga yadro reaktsiyalari, kosmik, rentgen, va ultrabinafsha 
nurlaridagi radioaktiv moddalar (α-, β- va γ-nurlari) yordamidagi nurlanishlar 
kiradi. Bu nurlar atrof muhitga tarqalib muhim ionlanish xususiyatini namoyon 
qiladi.
Fan va texnikaning har xil sohalarida ionlashtiruvchi nurlanishlarning har xil 
manbalaridan foydalanish natijasida hayotda nurlanish jarohatlanishi degan o’ziga 
xos patologiya yuzaga keldi. Bu ionlangan nurlanish ta’sirida odam organizmining 
organ va to’qimalarida patologik o’zgarishlar sodir bo’lishi bilan xarakterlanuvchi 
holatdir. Ular orasida nur kasalligi va nurdan kuyish alohida ahamiyatga egadir.
Zararlanish imkoniyati turlicha (atom reaktorlari buzilishi, ionlashtiruvchi 
nurlanish bilan muomula qilish qoidalariga rioya qilmaslik, nur bilan davolash, 
280

---

izotoplar bilan davolash va tajriba o’tkazish) hollarda kuzatilishi mumkin. 
Nurlanish manbalari odam organizmidan tashqaridagina emas, organizmning 
ichida ham paydo bo’lishi ko’rinadi. Bunda ular ovqat hazm qilish trakti, o’pka, 
jarohatlanmagan to’qimalar orqali kirishi ma’lum.
Gamma nurlari, qattiq rentgen nurlari va neytronlar α- va β-nurlariga 
qaraganda to’qimalarga chuqurroq kiradi va hatto ichki organlargacha borib etadi. 
Shuning uchun ham ular nur kasalligini rivojlanishida muhim o’rin egallaydi.
Nurlanishni organizmga kirish ta’siri birinchi navbatda organizmda yutilgan 
energiyaning kuchiga bog’liq. Organizmning umumiy nurlanishi uchun 
sarflanuvchi bir xil doza ba’zan nur kasalligini og’ir shaklini chaqirsa, mahalliy 
ta’sir qilganda esa faqat mahalliy reaktsiyani yuzaga keltiradi.
Nurdan kuyish (84-rasm) da nurlanish ta’sir qilgan vaqtdan to ko’zga 
ko’rinuvchi o’zgarish paydo bo’lishigacha 14 kungacha vaqt o’tadi. Juda katta 
doza ta’sirida bu vaqt yarim soatgacha qisqaradi. Termik kuyishdan farqi bunda 
qon quyilishlar kuzatiladi. Pufakchadagi ekssudat tarkibida ko’p miqdordagi 
eritrotsitlar bo’lib, leykotsitlar deyarli bo’lmaydi.
Nekroz to’qimasi chuqur hamda demarkatsion chegarasiz bo’ladi. Tiklanish 
davrida kuyish yuzasi ancha infektsiyalangan bo’lib, keyinchalik yaralanishga 
moyil qo’pol chandiqlar yoki cho’ziluvchan oqimli qaytalanadigan nurlanish 
yaralari kuzatiladi.
Organizmning umumiy nurlanishi nurlanish kasalligini chaqiradi.