Tibbiyot instituti talabalari uchun

Xromasomaning jinsiy rivojlanish aberratsiyasi va anomaliyasi. 
Normal 
to’plamli jinsiy xromasomalar har bir somatik hujayrali kishida faqat bitta X-
xromatin tanachasi (ayollarda) yoki Y-xromasomasi (erkaklarda) kuzatiladi. Xuddi 
shunday holat ayollarning qonidagi ayrim neytrofillar yadrosida faqat A yoki V 
tipidagi do’mboqcha shaklida uchrashi mumkin. Ammo, ba’zan meyozda 
xromasomni sarflanmasligi tufayli bir necha jinsiy xromasomali (XX, XY, YY) 
yoki hatto umuman jinsiy xromasomasiz (O) gametalar yuzaga keladi. Bunday 
gametalarni qo’shilishidan noto’g’ri to’plamli xromasomali organizm rivojlanadi 
va natijada ancha muncha ko’zga tashlanuvchi jinsiy rivojlanish anomaliyalari 
598

---

sodir bo’ladi. Bunday hollarda pasporti bo’yicha jinsi uning genetik jinsiga to’g’ri 
kelmasligi mumkin. Sud tibbiyoti ekspertizasi o’tkazilishida buni inobatga olinishi 
zarur.
Jinsiy rivojlanishning ancha kuchli etishmovchiligi Shereshevskiy-Terner va 
Klaynfelter sindromida ko’rinadi. Shereshevskiy-Terner sindromida XO kariotipi, 
bunday kishilarda jami 45 xromasomadan iborat. Bu jinsiy bezlari rivojlanishini 
buzilishi va birlamchi hayz ko’rmaslikka aloqador ayollarda uchrab, ularning bo’yi 
o’smay qoladi (karlik o’sish) va boshqa buzilishlar ko’zga tashlanadi. Bunday 
kishilar hujayralarida X va Y-xromatinlari aniqlanilmaydi.
Klaynfelter sindromi XXY, XXYY, XXXY jinsiy xromasoma to’plamlari 
bo’lgan erkaklarda kuzatiladi. Bu shaxs bo’yi o’rtachadan yuqori bo’lib, 
gipogenitalizm, azospermiya va urug’lantirish qobiliyatini yo’qotilishi kabi dardga 
chalinadi. Ularda X- hamda Y-xromasomalar topilib, bunda Barra tanchalari bitta 
hujayrada kariotipdagi X-xromasomalar soniga qaraganda bitta kam bo’ladi. XYY 
xromasomalar to’plami bo’yi baland (180 sm dan yuqori) jahldor va testosteron 
ko’p ishlab chiqaradigan erkaklarda ko’rinishi mumkin. Ularning hujayralarida 2 
tadan Y-xromatin tanachasi aniqlaniladi.
Soxta erkaklik va ayollik germafroditizmi kariotip buzilishi bilan bog’liq 
bo’lmaydi. Bunday kishilarda xromasoma to’plami va jinsi ularning ichki jinsiy 
a’zolariga to’g’ri kelib, fenotipi qarama-qarshi jins belgilariga qarab rivojlanadi. 
Favqulodda kam haqiqiy germafrotidizmda xromasomalar to’plami XX va XY 
bo’lishi mumkin. Xromasomalarning odatdan tashqarida to’plami jinoyatni qidiruv 
bilan bog’liq shaxsni aniqlashda qo’shimcha belgi sifatida foydalanilishi mumkin.