Tibbiyot instituti talabalari uchun

111-rasm. Chaqaloq murdasini kindik tizimchasi bilan umumiy 
ko’rinishi.
Birlamchi axlat (mekoniya) to’q-yashil (ko’pincha qo’ng’ir yoki qon aralash 
qizg’ish) gomogen massa bo’lib, yo’g’on ichakda, orqa chiqaruv teshigi va dumba 
qismida topiladi. Odatda mekoniya ichakdan 1-2 kunda ajralib, qisman 3-4 
sutkagacha saqlanadi.
Pishloqsimon qoplama
– kulrang oqimtir yog’simon massa bo’lib, 
chaqaloq terisini qoplaydi. Ba’zan u kamroq bo’lib faqat teri, qo’ltiq tagi 
chuqurchasi va qov burmalarida topilishi, agar chaqaloq yaxshilab yuvilganda u 
topilmasligi ham mumkin.
O’sma shish, birlamchi axlat va pishloqsimon massa ko’pincha tug’ilgandan 
keyin 2-3 sutkagacha saqlangani uchun chaqaloqlikni mutlaqo isbotlovchi belgisi 
sifatida qaralmasligi lozim. Bolaning chaqaloqlik haqidagi xulosasi barcha 
ko’rsatilgan belgilar taxlili asosida belgilanadi.
Murda tanasidagi qon izi chaqaloqlikdan darak beradi, chunki chaqaloq 
onani tug’ish yo’llari orqali chiqqanda uning tanasida toza qon topiladi va bu uning 
tanasida jarohatlanish bo’lmaganda hisobga olinadi. Bunday qon izlaridan qonni 
guruhini aniqlash uchun olinishi zarur. Bir vaqtning o’zida bu maqsad uchun 
chaqaloq qon tomiridan qon olinishi ham taklif qilinadi.
Yo’ldosh
ba’zan sud tibbiyoti tekshirish uchun chaqaloq murdasi bilan 
birgalikda olib kelinadi. Agar u kindik tizimchasi bilan birlashgan bo’lsa, bu 
chaqaloqlikni isbotlovchi belgi hisoblanadi.
Etilganlikni aniqlash.
Etilganlik deganda ona organizmida homilaning 
normal muddatda bo’lishi (o’rtacha 10 oy yoki 280 kun) tug’ilish davridagi uning 
508

---

fizik rivojlanish darajasi tushuniladi. Homiladorlik muddati kattalashgan sari 
homilaning etilish darajasi ham kattalashadi va 10 oyga etgandan keyin odatda 
homila etilgan hisoblanadi.
Homilaning etilganligi tanasining og’irligi va o’lchamlari, suyaklanish 
yadrosining borligi va boshqa guruh belgilar bilan aniqlaniladi. Etilgan homila 
uzunligi 47 dan 62 sm gacha, ammo ko’pincha 50 sm ga yaqin bo’ladi. 
I.Ya.Kupova va boshqalar (1975) ning ko’rsatishicha hozirgi davrda etilgan 
chaqaloqning uzunligi o’rtacha 52-54 sm ni tashkil qiladi.
Agar chaqaloqning uzunligi 45 sm dan kam bo’lsa uning etilmaganligidan 
darak beradi. Chaqaloqning uzunligi 45 dan 47 sm gacha bo’lganda uning holatini 
belgilovchi barcha belgilarni taxlil va sinchiklab hisobga olgan holda har bir aniq 
ekspertiza paytida etilganlik darajasi aniqlaniladi.
Etilgan chaqaloq tanasining og’irligi ancha o’zgarib turadi. U o’rtacha 3-3,5 
kg teng bo’ladi. Agar homilaning og’irligi 2,5 kg dan kam bo’lsa u etilmagan 
hisoblanadi. Tananing barcha o’lchamlari va og’irligi to’g’risidagi belgilar faqat 
birgina homilaga taalluqlidir. Ko’p homilali homiladorlikda chaqaloqning bo’yi va 
massasi kam bo’ladi.
Murdani kesib ko’rishda tovon suyagida suyaklanish yadrosi (8-10,5 mm), 
to’piq suyagida (6,5-9 mm) va son suyagi pastki epifizida (5-7 mm) – Bekler yadro 
bo’lgan xarakterli belgi kuzatiladi. Suyaklanish yadrosi qizg’ish yumaloq shaklda 
ko’zga tashlanadi (112-rasm). Bu belgi uzoq muddatda, hatto murda ancha 
chiriganda ham saqlanadi.
Bundan tashqari, etilganlik teri, tagi yog’ qavatining etarlicha rivojlanishi, 
faqat elkasida mayin sochning bo’lishi, boshidagi sochini uzunligi 2-3 sm dan kam 
bo’lmasligi bilan xarakterlanadi. Burun va quloq tog’aylari qattiqlashgan, elastik 
bo’lib, qo’l barmoqlari tirnoqlari tirnoq osti yastiqchasidan biroz chiqib turganligi, 
oyog’ida esa uning oxirigacha borganligi ko’rinadi. Jinsiy organlari to’g’ri 
shakllangan bo’lishi, o’g’il bolalarda tuxumi tuxum xaltasiga tushishi, qiz 
bolalarda katta jinsiy lablari kichigini yopishi ham xomilani etilganligi to’g’risida 
darak beradi.
509

---