Tibbiyot instituti talabalari uchun

Sovuqdan o’limni belgilari.
Sovuqdan o’lgan odamni voqea sodir bo’lgan 
joyni kuzatganda uning holati (sovuqlikdan junjayish holati) boksyorlar holatini 
eslatadi, ammo ko’pincha mastlikda boshqa holatlarda ham bo’lishi mumkin (78-
79-rasmlar).
78-rasm. Sovishdan o’lim. «Sovuq qotgan odam» xolati
Burun va og’iz teshigida muz so’rg’ichlari, kipriklarida esa qirovning 
bo’lishi (Rayskiy M.I. belgisi), eng muhim sovuqdan o’limning tiriklik belgisi 
bo’lib, murdani o’likxonaga tashish paytida muz so’rg’ichlari uzilib ketishi 
252

---

mumkin. Ko’pincha murda tagida erib keyin muzlagan joyni ko’rish mumkin. 
Biroq bu murdani iliq holda shu joyda yotganligini ko’rsatadi.
79-rasm. Mastlik holatida sovuq qotishdan o’lim. O’lik u 
yashaydigan uyning qanotidan topilgan
Murda qonida kislorodning ko’p bo’lishi tufayli tashqi tekshiruvda terining 
rangi va murda dog’i qizg’ish yoki pushti qizg’ish tusli bo’lishligi kuzatiladi. 
Ammo ko’pchilik tadqiqotchilar buni siyraklashgan epidermis orqali havodagi 
kislorodning kirishi natijasida yuzaga kelgan o’lgandan keyingi holat deb 
hisoblaydilar. Terisining «g’oz terisiga» o’xshashi, moyak xaltasining kuchli 
qisqarishidan moyagining chov kanali kirish joyiga tortilishi (Puparev belgisi) 
ko’pincha topilishi ham xarakterlidir.
Agar sovituvchi faktor uzoq ta’sir qilishi tufayli jabrlanuvchi sovuqqa qarshi 
kurashib isinmoqchi bo’lganda murdada odatda sovuq kotishning I, kamroq 
hollarda II-darajasiga xos belgilar kuzatiladi.
Sovishdan o’limning eng muhim diagnostik belgilari murdani ichki 
tekshirishda topiladi. Bular orasida birinchi o’rinda me’daning shilliq qavatida qon 
quyilishlarning paydo bo’lishidir. Buni 1895 yili S.M.Vishnevskiy tomonidan 
topilgani uchun «Vishnevskiy dog’lari» deyiladi. Bunday dog’lar mayda yoki biroz 
kattaroq o’lchamli qo’ng’ir qizg’ish, qo’ng’ir yoki deyarli qora to’sli bo’lib, shilliq 
parda burmalari tepa qismida joylashgan bo’ladi (80-rasm). Vishnevskiy dog’i 
253

---

sovishdan o’limda 80-90-foiz kuzatiladi. Ba’zan ularni 12-barmoqli ichakning 
shilliq qavatida ham kuzatish mumkin.
Vishnevskiy dog’larining ko’rinishi o’lim sodir bo’lishi davomliliga ham 
bog’liq. Agar o’lim tezda kuzatilgan bo’lsa, dog’lar bitta-yarimta yoki umuman 
bo’lmasligi ham mumkin. Agar sovishdan bir necha soat o’tgandan keyin o’lim 
sodir bo’lgan bo’lsa, dog’lar ko’pchilik va doimiy ravishda topilishi kuzatiladi.