Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Gemodializ. Agar buyraklar organizmda metabolizm jarayo­

nida  hosil  boʻlgan  oxirgi  moddalarni  chiqarib  tashlash  vazifasini 

bajara olmasa, mochevina miqdori oshib ketib, nisbatan qisqa vaqt 

ichida hayot uchun xavfli holatlar yuzaga kelishi mumkin. Buyrak 

faoliyati izdan chiqqan bemor qonini gemodializ usuli bilan tozalay­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

444

digan  “sun’iy buyrak” moslamadan foydalanishi zarur. Zamonaviy 

sun’iy buyrak moslamasi suv tozalash tizimi (dializ uchun konsen­

trat) moslamasi (hovuzi)dan iborat boʻlib, u suv va tanlangan elek­

trolitlar bilan toʻldirilgan boʻladi. 

Ushbu dializator markazida kapillarlar mavjud boʻlib, membra­

na sellulozadan yoki polisulfondan tayyorlangan. Bemorning qoni 

magistral (sistema) orqali oʻtadi va qon yuqori konsentratsiyali or­

tiqcha qoldiqlardan tozalanadi. 

Buning  natijasida  qon  yoʻqotilmaydi,  chunki  eritrotsitga  oʻx­

shash yirik zarrachalarni membrana oʻtkazmaydi. Mazkur muolaja­

ni oʻtayotgan bemorlar kam peshob ajratadilar. Shuning uchun mu­

olajani  boshlashdan  avval  bemorning  og‘irligi  oʻlchanadi,  chunki 

bemor tanasidagi suvning muolajadan oldingi va keyingi miqdori 

taqqoslanadi. Dializda ishtirok etayotgan bemorlar bir kunda kam 

miqdorda nazorat ostida suv iste’mol qilishlari lozim. Dializ oʻtayot­

---

Tibbiy kimyo / 1  

445

gan bemorlarning qon bosimi oshadi, chunki dializ apparati bosim 

orqali suvni qondan chiqarib yuborishi mumkin. Ayrim bemorlar­

dan dializ jarayonida 2–10 litrgacha suv olib tashlaniladi. Bu vazi­

fani moslamaning “ultrafiltrasiya” deb nomlanadigan joyi bajaradi.

Buyraklarda “koptokchalar” mavjud boʻlib, bu yerda birlamchi 

siydik hosil boʻladi va metabolizm jarayonidan hosil boʻlgan oxir­

gi  mahsulotlar  (mochevina)  ikkilamchi  siydik  bilan  organizmdan 

chiqariladi.

Bemorlar haftada 2–3 marta dializ muolajasini oʻtaydilar. Har 

bir davolanishga 4­5 soat vaqt talab qilinadi.

“Sun’iy buyrak” moslamasining ogʻirligi 80 kg boʻlib, u nasos 

orqali ishlaydi, ya’ni zararlangan qon bemordan olinib, tozalanib, 

yana qayta bemorga quyiladi. “Sun’iy buyrak” moslamasining ish­

lash prinsipi quyidagicha:

Dializator koʻp miqdordagi kapillyarlardan tashkil topgan boʻlib, 

ichidan bemor qoni oqib oʻtadi, tashqaridan bu qonni maxsus dia­

lizlovchi eritma (konsentrat) yuvib turadi. Ushbu kapillyarlarning 

devorlari  yarimoʻtkazuvchan  membranadan tashkil  topgan  boʻlib, 

ular orasidan osmos va diffuziya hodisasi orqali dializlovchi eritma­

ga, qondagi zaharli birikmalar va ortiqcha mikroelementlar kelib tu­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

446

shadi. Shundan soʻng dializlovchi eritma (konsentrat) kanalizatsiya 

orqali oqib ketadi.  Agar bemor surunkali buyrak yetishmovchilig­

ining terminal bosqichi bilan og‘risa, “Sun’iy buyrak” dializ muola­

jasi doimiy ravishda haftasiga 3–4 marta oʻtkaziladi. Agar bemorda 

oʻtkir  buyrak  yetishmovchiligi  (buyrakning  oʻtkir  shikastlanishi) 

rivojlansa, muolajalar intoksikasiya holati yoʻqolguncha va buyrak­

ning mustaqil ishlashi tiklanguncha har kuni oʻtkaziladi. Muolajani 

shifokor­nefrolog, yoki reanimatolog amalga oshiradi. 

Surunkali  buyrak  yetishmovchiligini  bu  usulda  davolash  sa­

marali usul hisoblanadi, ammo hamma bemorlarda ham gemodi­

aliz usuli yaxshi natija bermasligi mumkin. Apparatga va dorilar­

ga umrbod bog‘lanib qolish, mazkur patologiyaning og‘ir kechishi 

va gemodializ natijasida yuzaga keladigan og‘irlashishlar, ba’zan 

shu bemorlarning sog‘ligiga jiddiy ta’sir koʻrsatadi. Koʻpincha ular 

boshqa sohadagi shifokor tomonidan (misol uchun, kardiolog, pul­

monolog, gematolog) davolaniladi.

---

Tibbiy kimyo / 1  

447