Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

 

Biologik sistemalarda tanlangan adsorbsiya 

Bitta  adsorbentning  tanlanuvchanligi  har  xil  boʻlgan  faol 

markazlari boʻlishi mumkin. Shu sababli bir modda bir faol marka­

zda,  boshqa  modda  esa  boshqa  faol  markazda  adsorbsiyalanishi 

mumkin.  Odam  organizmida  turli  toksinlar  va  boshqa  toʻqimalar 

hamda hujayralar orqali tanlab adsorsiyalanadi. Masalan, qoqshol, 

botulizm  va  boshqa  kasalliklarni  qoʻzgʻatuvchi  toksinlar  avvalo 

markaziy asab sistemasi hujayralarini shikastlantiradi, dizenteriya 

qoʻzgʻatuvchi toksinlar ­ vegetativ asab sistemasini zararlantiradi, 

toshmali tifda koʻpincha teri, miya va qisman yurak tomirlari shi­

kastlanib, ogʻir oqibatlar kelib chiqishiga sabab boʻladi. 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

420

Immun sistemasi faoliyatining asosiy fizik­kimyoviy mexanizmi 

adsorbsiya  jarayoniga  asoslangan.  Immun  oqsillari  (antitelolar)  juda 

katta tanlangan adsorbsiya qiymatiga ega. Ular organizm uchun yot 

boʻlgan  ma’lum  tur  oqsil  (antigen)larga  adsorbsiyalanib,  ularni  eri­

tib  yuboradi.  Elektron  mikroskopik  tekshirishlar  shuni  koʻrsatadiki, 

antitelolar,  masalan,  ich  terlama  bakteriyalari  ustida  bir  xil  adsorsi­

yalanmasdan, “faol markazlar” boʻyicha adsorbsiyalanadi. Buyrak va 

siydik yoʻllarida tosh hosil boʻlishi jarayoni ham tanlangan adsorbsi­

yaga asoslangan. Buyrak biosuyuqliklari tarkibida Mg

2+

, Ca

2+

, РО

4

3- 

va  С

2

О

4

2-

ionlarining  konsentratsiyasi  ortganda  ularning  eruvchanlik 

koʻpaytmalari kritik konsentratsiyasiga yetib kalsiy va magniy fosfat 

yoki oksalat tuzlari holida choʻkma hosil qiladi. Bu jarayon natijasida 

tanlangan adsorbsiya hisobiga suvda erimaydigan tuzlarga moyilligi 

katta boʻlgan ionlar adsorbsiyalanadi, natijada qattiq faza yiriklashib 

buyrak va siydik yoʻllarida qum va tosh hosil boʻladi. 

Tibbiyotda ishlatiladigan “adsorbsion terapiya” deb ataladigan 

ba’zi davolash usullari adsorbsiyaga asoslangandir. Masalan, me’da 

­ ichak sistemasiga tashqi muhitdan tushgan zaharli moddalarni yoki 

ichaklarga turli a’zolardan ajralib chiqqan zaharli gazlarni (mete­

orizm)  karbolenga  (faollangan  koʻmir)  adsorbsiyalantirish  orqali 

chiqarib yuboriladi.

Tibbiyotda turli xil moddalar bilan zaharlanganda qoʻllanadi­

gan adsorbentlar quyidagi 18.1­jadvalda keltirilgan.

18.1-jadval