Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Konsentratsiyani muvozanat siljishiga ta’siri

Tashqi ta’sir

Oʻzgarishlar

Siljish yoʻnalishi

Reagent qoʻshish

Toʻgri reaksiya tezligining ortishi

Mahsulotlar

Reagent olish

Toʻgri reaksiya tezligining kamayishi

Reagentlar

Mahsulot qoʻshish Teskari reaksiya tezligining ortishi

Reagentlar

Mahsulotolish

Teskari reaksiya tezligining kamayishi

Mahsulotlar

---

Tibbiy kimyo / 1  

215

 

 

 

Kimyo va salomatlik 

 

Kislorod­gemoglobin muvozanatida kislorodning tashilishi ge­

moglobin (Hb), kislorod va oksigemoglobin (HbO

2

) oʻrtasidagi mu­

vozanatni oʻz ichiga oladi: 

Hb(e)+ O

2

(g) ↔HbO

2

(e)

Oʻpka  alveolalarida  O

2 

ning  miqdori  yuqori  boʻlsa,  reaksiya 

HbO

2 

mahsuloti tomonga siljiydi. O

2 

konsentratsiyasi kichik boʻl­

gan  toʻqimalarda  esa  teskari,  gemoglobinni  kislorodga  ajratish 

teskari reaksiyasi sodir boʻladi. Normal atmosfera bosimida, kislo­

rod qonga oʻtadi, sababi qonga nisbatan kislorodning parsial bosimi 

alveolalardagidan yuqori. 250 kmdan yuqori balandlikda atmosfera 

bosimining pasayishi kislorodning parsial bosimini pasayishiga 

olib keladi, bu esa kislorodning qondagi va boshqa toʻqimalardagi 

miqdorini  kamayishiga  olib  keladi.  Yuqori  balandliklarda  atmos­

fera bosimining pasayishi nafas oladigan kislorodning parsial bo­

simini kamaytiradi. 550km balndlikda odam 29% kam kislorod qa­

bul qiladi. Kislorodning miqdori kamayganda, odamda nafas olishi 

tezlashishi bilan xarakterlanadigan gipoksiya holati kechadi, bosh 

ogʻrigʻi, fikrlash qobiliyati pasayadi, horgʻinlik, koʻngil aynish, qu­

sish va sianoz kuzatiladi. Analogik muammo oʻpka kasalliklari bi­

lan ogʻrigan insonlarda yoki qizil qon tanachalari kamaygan inson­

larda, masalan, chekuvchilarda, gazning alveoladagi diffuziyasi ka­

mayishi bilan kuzatiladi. Le­Shatele prinsipiga binoan, kislorodning 

kamayishi reaksiyani reagentlar hosil boʻlish yoʻnalishida siljitadi, 

bu esa muvozanatni tiklaydi. Bunday siljish HbO

2 

konsentratsiyasi­

ni kamaytiradi va gipoksiyani chaqiradi.

Hb +O

2

 → HbO

2

Balandlik  kasalligini  davolash  uchun  pastroq  balandlikka  tu­

shish  kerak  boʻladi.  Kislorod  miqdori  past  boʻlgan  joylarga  mo­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

216

slashish 10 kunni talab qiladi. Bu vaqt davomida organizmda suyak 

iligi, qizil qon tanachalari ishlab chiqarishini oshadi. Bu esa qizil 

qon  hujayralari  va  gemoglobin  oshishini  ta’minlaydi.  Yuqori  ba­

landliklarda yashaydigan odam, dengiz sathi darajasidagi joyda ya­

shaydiganlarga nisbatan 50% koʻp qizil qon tanachalarini saqlay­

di.  Gemoglobinning  koʻpayishi  muvozanatni  teskari  yoʻnalishga, 

HbO

2 

mahsuloti hosil boʻlishi tomonga siljitadi. HbO

2 

ning konsen­

tratsiyasi  ortishi  natijasida,  toʻqimalarning kislorod  bilan  koʻproq 

ta’minlanishi kuzatiladi va gipoksiya kamayadi: 

Hb + O

2

 →HbO

2

Baland  togʻlarga  koʻtariladiganlar  uchun,  toʻxtab  yanada  ba­

landlikka koʻtarilishdan oldin, bir necha kun togʻli hudud ichidagi 

muhitga moslashishi kerak. Katta balandliklarda kislorodli idishlar­

dan foydalanish zaruriyati tugʻilishi mumkin.

Kislorodning konsentratsiyasi 

kam boʻlgan katta balandliklarda 

gipoksiya yuzaga keladi.