|
Kislota va asoslarning xossalari
Xarakteristika
Kislotlar
Asoslar
Arrenius
H
+
hosil qiladi
OH
hosil qiladi
BrenstedLouri
H
+
beradi
H
+
biriktiradi
Elektrolit
Ha
Ha
Ta’mi
Nordon
Taxir
Sezish
Kuydirishi mumkin Sovunsimon,
sirpanchiq
Lakmus
Qizil
Koʻk
Fenolftalein
Rangsiz
Binafsha
Neytrallashi
Asoslarni
neytrallaydi
Kislotalarni
neytrallaydi
Kislota-asosli tutashgan juftliklar
Kislotaasos ta’sirining mohiyati kislotadan asosga proton beri
lishidan iborat. Kislota asosga proton berib yangi asos hosil qiladi,
keyin qayta proton qabul qilib kislotaga aylanadi. Shunday qilib,
kislotaasos ta’sirlashuvida ikki juft kislota va asos qatnashadi
(boshlangʻch va oxirgi mahsulotlar):
1-kurs talabalari uchun darslik
210
A
1
+ B
1
↔ A
2
+ B
2
A
1
, A
2
–kislotalar; B
1
, B
2
– asoslar.
Kislotaasos reaksiyalarida oxirgi mahsulot hosil boʻlmaydi,
chunki, bu qaytar jarayondir. Qaytar reaksiyalar toʻgʻri va teskari
yoʻnalishda boradi.
BrenstedLouri nazariyasiga asosan, kislotaasos tutash juftligi
H
+
yoʻqotgan kislota va H
+
qabul qilgan asos boʻladigan molekula
yoki iondan iboratdir. Har bir kislota asosli reaksiya ikkita kislo
taasosli tutash juftlik saqlaydi, chunki H
+
toʻgʻri va teskari yoʻnal
ishda ham uzatiladi. HF kabi kislota, H
+
yoʻqotganda oʻziga tutash
boʻlgan F
asosini hosil qiladi. Agar H
2
O asosi H
+
qabul qilsa, unga
tutash boʻlgan kislota H
3
O
+
shakillanadi. Umumiy reaksiya qaytar
boʻlgani uchun, H
3
O
+
oʻzidan H
+
ni tutash asos F
ga beradi va ftorid
kislota va suv qayta hosil boʻladi.
Yoʻqotilgan va biriktirilgan bitta H
+
nisbatidan foydalanib, HF/
F
va H
3
O
+
/ H
2
O kabi kislotaasosli juftliklarni aniqlash mumkin:
Boshqa reaksiyada ammiak NH
3
, H
2
O dan H
+
ni qabul qiladi va
tutash kislota NH
4
+
va tutash asos OH
hosil qiladi. Har bir NH
4
+
/
NH
3
va H
2
O/ OH
kislotaasosli tutash juftliklar bitta H
+
ni yoʻqotish
va biriktirish bilan oʻzaro bogʻliqdir:
Tibbiy kimyo / 1
211
Keltirilgan ikki misolda suv H
+
bersa kislota, H
+
biriktirganda
esa asos sifatida ta’sir qilishi mumkinligini koʻrish mumkin. Ham
kislota sifatida, ham asos sifatida ta’sir qila oladigan moddalar am-
foter moddalardir. Suv keng tarqalgan amfoter modda boʻlib, kis
lota yoki asos xossasini namoyon qilishi u bilan ta’sirlashayotgan
reagentga boʻgliq. Suv kuchli asos bilan ta’sirlashganda H
+
ni be
radi, kuchli kislota bilan reaksiyaga kirishganda esa H
+
ni biriktira
di. Bikarbonat ioni HCO
3
yana bir amfoter moddalar (ion)ga mi
sol boʻladi. HCO
3
asoslar bilan kislota sifatida ta’sir qilib, bitta H
+
beradi va CO
3
2
ga oʻtadi. Shunga qaramay, HCO
3
kislotalar bilan
reaksiyaga kirishganda asos sifatida ta’sir qilib, H
+
qabul qiladi va
H
2
CO
3
ga aylanadi.
Kuchli asoslar suvda toʻliq dissotsalanadi. I A guruh gidroksid
lari suvda juda yaxshi eriydi va eritmasidagi OH
ionlarining kon
sentrastiyasi yuqori boʻladi. Masalan, KOH eritmasi faqat K
+
va
OH
ionlarini saqlaydi.
Ba’zi kuchli asoslar suvda nisbatan kamroq eriydi, lekin erig
anqismi ionlarga toʻliq dissotsalanadi. 9.2jadvalda kuchli asoslar
keltirilgan.
Natriy gidroksidi NaOH, gaz pechlardagi yogʻlarni vaquvurlar
ni tozalovchi uy rozgʻor vositalari tarkibiga kiradi. U teri va koʻznig
jiddiy zararlanishiga olib kelgani uchun uy sharoitida bunday mod
1-kurs talabalari uchun darslik
212
dalar ishlatilayotgan paytda koʻrsatmalarga aniqrioyaqlilish talab
etiladi.
9.2-jadval
Kuchli asoslar
Litiy gidroksidi LiOH
Natriy gidroksidi NaOH
Kaliy gidroksidi KOH
Stronsiy gidroksidi Sr(OH)
2
*
Kalsiy gidroksidi Ca(OH)
2
*
Bariy gidroksidi Ba(OH)
2
*
*Eruvchanligi kam,
lekin erigan qismi
toʻliqdissotsiyalanadi.
Natriy gidroksidi NaOH, gaz pechlardagi yo
gʻlarni vaquvurlarni tozalovchi uy rozgʻor vo
sitalari tarkibiga kiradi. U teri va koʻznig jiddiy
zararlanishiga olib kelgani uchun uy sharoitida
bunday moddalar ishlatilayotgan paytda koʻr
satmalarga aniqrioyaqlilish talab etiladi.
Kuchsiz asoslarkuchsiz elektrolitlar boʻlib, eritmada juda kam
ionlar hosil qiladi va vodorod ionlari uchun yomon akseptor hisob
lanadi. Oyna tozalovchi vositalar tarkibida kuchsiz asos ammiak
NH
3
boʻladi. Suvli eritmada bir nechagina ammiak molekulalari H
+
qabul qilib NH
4
+
va OH
hosil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
