Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

2 

choʻkmasining xossalarini tekshirish

Choʻkma reaktivining moʻl miqdorida kompleks birikma hosil 

qilib eriydi: К

2

[НgI

4

]

НgI

2

 + 2КI = К

2

[НgI

4

]

НgI

2

 + 2I

­

 = [НgI

4

]

2­

Simob ionlari – Нg

2 

2+

reaksiyasi.

Reaktiv: xloridkislotaНС1.

Xlorid  kislota  Нg

2 

2+

+  ionlari  bilan  oq  choʻkma  Hg

2

С1

2

hosil 

qiladi:

Нg

2

(NО

з

)

2

 + 2НС1 = Нg

2

С1

2

↓ + 2НNО

3

Нg

2 

2+

 + 2С1

­

 = Нg

2

С1

2

1. Choʻkma suyultirilgan kislotalarda erimaydi.

2.  Choʻkma  NН

4

ОН  ning  moʻl  miqdorida  erimaydi  va  qora 

metall holdagi simob chiqishi natijasida qorayadi:

Нg

2

С1

2

 + 2NН

4

ОН = [NH

2

Нg

2

]С1 + NН

4

С1 + 2Н

2

О

[NH

2

Нg

2

]С1→ [NH

2

Нg]С1↓ + Нg↓

Reaktiv: metall holidagi mis – Cu

Tozalangan mis plastinka (mis tanga) ga 1–2 tomchi Нg

2

(NО

3

)

2 

tomiziladi. Bir ozdan soʻng ajralib chiqqan metall holidagi simob­

dan yaltiroq dogʻ hosil boʻladi:

Нg

2

(NО

3

)

2

 + Сu = Сu(NО

з

)

2

 + 2Нg↓

Нg

2

2+

 + Сu = Сu

2+

 + 2Нg↓

Aluminiy ioni – Аl

3+

reaksiyalari

Reaktiv: natriy va kaliy gidroksidlar – NаОН, КОН

Aluminiy tuzi eritmasiga oʻyuvchi ishqorlar ehtiyotkorlik bilan 

qoʻshilganida oq liqildoq aluminiy gidroksid choʻkmasini А1(ОН)

з

ajraladi:

А1С1

3

 + 2NаОН = А1(ОН)

3

↓ + 3NаС1

А1

3+

 + 3ОН

­

 = А1(ОН)

3

↓

---

1-kurs talabalari uchun darslik

154

А1(ОН)

з 

choʻkmasining xossalarini tekshirish

А1(ОН)

з

­amfoter xossasiga ega.

1.  Choʻkma mineral kislotalarda eriydi:

А1(ОН)

3

 + 3НС1 = А1С1

3 

+ 3Н

2

О

А1(ОН)

3

 + 3Н

+

 = А1

3+

+ 3Н

2

O

2. Choʻkma oʻyuvchi ishqorning moʻl miqdorida eriydi:

А1(ОН)

3

 + NаОН = Nа А1О

2

 + 2Н

2

О

А1(ОН)

3 

+ 3OН

­

 = А1О

2

­ 

+ 2Н

2

О

Reaktiv: natriy gidrokarbonat – NaHCO

3

Natriy gidrokarbonat va karbonatlar aluminiy tuzlari bilan oq 

liqildoq choʻkma А1(ОН)

3 

hosil qiladi.

А1С1

3

 + 3NаHСО

3

 = А1(ОН)

3

↓+ 3NаС1 + 3СО

2

↓

А1

3+

 + 3НСО

3

­

 = А1(ОН)

3

↓+ 3СО

2

NаHСО

 з 

suvli erimalarda gidrolizga uchraydi:

NаHСО

з

 + Н

2

О→ NaОН + Н

2

СО

3

Shunday qilib, bu tuz eritmasida ОН

­ 

va СО

3

2­ 

bor. А1(ОН)

3 

nis­

batan oz eruvchan boʻlgani uchun choʻkmaga tushadi.

Reaktiv: alizarin(I) – S – С

14

Н

5

О

2

(ОН)

8

О

3

Nа.

Alizarin  aluminiy  tuzlari  bilan  qirmizi­qizil  rangli  lok  hosil 

qiladi. Reaksiya filtr qogʻoz boʻlagida bajariladi: filtr qogʻoz boʻla­

giga 1 tomchi aluminiy tuzi eritmasi tomiziladi. Unga gaz holdagi 

ammiak bilan ishlov beriladi, buning uchun filtr qogʻoz boʻlagini 

konsentrlangan ammiak eritmasi idishi ustida ushlab turiladi. 

Dogʻni  periferiyasi  boʻyicha  alizarinli  kapillar  bilan  oʻr­

ab  chiqiladi  va  yana  ammiak  gazi  bilan  ishlov  beriladi.  Binafsha 

koʻrinishda (ammiakli muhitdagi alizarin rangi) qirmizi­qizil rang 

hosil boʻladi. Alizarin (1,2 dioksiantraxinon ­ 3 ­ natriy sulfonat) 

aluminiy bilan ichki kompleks tuz hosil qiladi.

Qoʻrgʻoshin ionlari Рb

2+

reaksiyasi

Reaktiv: xlorid kislota – НС1

Suyultirilgan xlorid kislota va xloridlar qoʻrgʻoshin tuzlaridan 

oq gʻovak qoʻrgʻoshin xlorid РbСl

2

 choʻkmasini ajratib chiqaradi:

---

Tibbiy kimyo / 1  

155

Рb(NО

3

) + 2НС1 = РbС1

2

↓+ 2НNО

3

Рb

2+

 + 2С1

­

 = РbС1

2

РbСl

2

choʻkmasining xossalarini tekshirish

1. Choʻkma qaynayotgan suvda eriydi.

2. Choʻkma kislotalarda erimaydi.

3. Choʻkma quyuq oʻyuvchi ishqorlarda eriydi.

Reaktiv: natriy va kaliy gidroksidlar – NaOH, KOH

Qoʻrgʻoshin  tuzlariga  oʻyuvchi  ishqorlar  ehtiyotkorlik  bilan 

ta’sir ettirilganda ­ Рb(ОН)

2 

oq choʻkmasi hosil boʻladi:

Рb(NО

3

)

2

 + 2NаОН = Рb(ОН)

2

↓+ 2NаNО

3

Рb

2+

 + 2ОН

­ 

= Рb(ОН)

2

Рb(ОН)

2

choʻkmasining xossalarini tekshirish

Рb(ОН)

2 

amfoter xossaga ega.

1. Choʻkma mineral kislotalarda eriydi:

Рb(ОН)

2

 + 2НNО

3

 = Рb(NО

3

)

2

 + 2Н

2

О

РЬ(ОН)

2

 + 2Н

+

 = Рb

2+

 + 2Н

2

О

2. Choʻkma oʻyuvchi ishqorning moʻl miqdorida eriydi:

Рb(ОН)

2

 + 2NаОН = Nа

2

[Рb(ОН)

4

]

Рb(ОН)

2

 + 2ОН

­

 = [Рb(ОН)

4

]

2­

Reaktiv: kaliyyoʻdid – KI

Kaliy yoʻdid KI­ qoʻrgʻoshin tuzlari eritmasi bilan sariq amorf 

choʻkma ­qoʻrgʻoshin yodid PbI

2 

hosil qiladi.

Рb(NО

3

)

2

 + 2КI = РbI

2

↓ + 2КNО

3

Рb

2+ 

+ 2I

­

 = РbI

2

↓

PbI

2 

choʻkmasining xossalarini tekshirish

1. Choʻkma reaktivning moʻl miqdorida qisman eriydi

РbI

2

+ 2КI = К

2

[РbI

4

]

РbI

2

+ 2I

­

 = [РbI

4

]

2­

2. Choʻkma qaynayotgan suvda eriydi.

3. Choʻkma suyultirilgan sirka kislotada qaynatilganda eriydi. 

Hosil boʻlgan eritmani asta­sekin sovitilsa, tillasimon­sariq kristall 

koʻrinishidagi choʻkma tushadi. 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

156

Margimush ioni – As 

3+

reaksiyalari

Reaktiv: natriy tiosulfat – Na

2

S

2

O

3

Natriy tiosulfat Na

2

S

2

O

3 

­ kislotali muhitda (HCl  ishtirokida) 

margimush tuzlari bilan qaynatilganda As

2

S

3

 – margimush sulfid­

ning sariq choʻkmasi hosil boʻladi.

Reaksiyaning  bajarilishi:  probirkaga  2–3  tomchi  Na

3

AsO

3

,  

1 tomchi HCl va 2–3 tomchi Nа

2

S

2

О

3

eritmasi tomiziladi. Aralashma 

qaynaguncha qizdirilsa 2–3 minutdan soʻng choʻkma hosil boʻladi:

2Nа

3

АsО

3

 + 3Nа

2

S

2

О

3

 + 6НС1 = Аs

2

S

3

↓ + 

+3Nа

2

SО

4 

+ 6NаС1 + 3Н

2

О

2АsО

3

3­

 + 3S

2

О

3

2­

 + 6Н+ = Аs

2

S

3

↓ + 3SО

4

2­

 + 3Н

2

О

As

2

S

3 

choʻkmasining xossalarini tekshirish

1. Choʻkma oʻyuvchi ishqor eritmasida eriydi:

Аs

2

S

3

 + 6NаОН = Nа

3

АsО

3 

+ Nа

3

АsS

3

+ 3Н

2

О

Аs

2

S

3 

+ 6ОН

­

 = АsО

3

3­ 

+ Аs

2

S

3

+ 3Н

2

О

Na

3

AsS

3

­ tiotuz deb nomlanadi. Bu tiokislotaga tegishli 

tuzdir.  Tiokislotalar  kislorodli  kislotalarga  oʻxshash  boʻlib,  kis­

lorodni  oltingugurtga  almashinganligi  bilanfarq  qiladi.  Masalan:  

H

3

AsO

3

­arsenit kislota, H

3

SbO

3 

– stibit kislota, H

3

AsS

3 

– tioarsenit 

kislota, H

3

SbS

3

 – tiostibit kislota

2. Choʻkma ishqoriy metallarning sulfidlarida Na

2

S, K

2

S eriydi

Аs

2

S

3 

+ 3Nа

2

S = 2Nа

3

АsS

3

Аs

2

S

3 

+ 3S

2­

 = 2АsS

3

3­

3. Choʻkma ammoniy karbonatda eriydi.

Аs

2

S

3

+ 3(NН

4

)

2

СО

з

 = (NН

4

)

3

АsО

3

+ (NН

4

)

3

АsS

3

 + 3СО

2

Аs

2

S

3

 + 3СО

з

2­

 = АsО

3

3­

 + АsS

3 

3­

 + 3СО

2