Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

2.11. Metall bog‘lanish 

Metall kristallaridagi panjara tugunlarining bir qismida atom­

lar, bir qismida esa ionlar turadi. Valent elektronlar metall atom­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

54

ining  yadrosi  bilan  boʻshgina  bogʻlanganligi  uchun  oson  uziladi. 

Atomlardan uzilgan elektronlar atom va ionlar orasida erkin harakat 

qiladi. 

Biror elektronini yoʻqotgan atom, ya’ni ionga yaqin kelib qol­

gan elektron unga bogʻlanib, uni neytral atomga aylantirishi, bosh­

qa bir neytral atom esa oʻz elektronini yoʻqotib, ion holiga oʻtishi 

mumkin. Demak, erkin holdagi elektronlar goh bir ion atrofida, goh 

ikkinchi ion atrofida aylanib yuradi. Metall zarrachalari bir­biriga 

ana  shunday  elektronlar  vositasi  bilan  bogʻlanib  turadi.  Bunday 

bogʻlanish metall bogʻlanish deyiladi. Kristall ichida erkin harakat­

lanagan elektronlar elektron buluti deb ataladi. Nisbatan ancha kam 

miqdordagi elektronlar koʻp miqdordagi metall ionlarini bir­biri bi­

lan bogʻlab turadi. Metall bogʻlanish kuchli bogʻlanish boʻlsa ham, 

uning  mustahkamligi  kovalent  bogʻlanishnikiga  qaraganda  3–4 

marta kam. Metall bogʻlanish asosan barcha metallarning xossal­

arini belgilab beradi. Metallarda oson harakatlanuvchi elektronlar 

oqimi borligi uchun ular issiqlik va elektr tokini yaxshi oʻtkazadi. 

Metallarning yaltiroqligi, turli rangda boʻlishi ham ularning elek­

tron tuzilishi bilan tushuntiriladi. Metallarda bogʻ hosil boʻlishida 

faqatgina “tashqi” elektronlargina emas, ichki qavatdagi elektron­

lar ham qoʻshni atom qoldigʻidagi vakant orbitallar bilan donor­ak­

septor tipidagi bogʻlarni hosil qiladi. Shu sababdan metallar yuqori 

mustahkamlikka  va  suyuqlanish  haroratga  ega.  Issiqlik  va  tokni 

elektronmagnit maydoni “tashiydi“.