Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

ishchi eritmasi bilan titrlash. Indikator fenolftalien

Titrlashda, eritma tarkibidagi kislotani maʻlum mol miqdordagi 

OH­ saqlagan asos bilan neytrallanadi. Neytralash fenolftaleinning 

rangi rangsizdan pushti rangga oʻtguncha davom etadi. Bu neytal­

lashning tugash nuqtasi yoki ekvivalent nuqta deyiladi. Qoʻshilgan 

NaOH  eritmasining  molyarligiga  va  sarf  boʻlgan  hajmiga  qarab, 

NaOH ning mollar sonini, kislotaning mol soni va konsentrastiyas­

ini hisoblab topish mumkin. Hisoblash ishlari ekvivalentlar qonuni­

ga  asosan  olib  boriladi. Titrimetrik  analizda  hajmlar  aniqligi  tek­

shirilayotgan  eritma  konsentratsiyasining  aniqlik  darajasi  yuqori 

boʻlishini  ta’minlaydi.  Shuning  uchun  hajm  yuzdan  bir  aniqlikda 

oʻlchanadi. Masalan, pipetka yordamida HCl eritmasidan 5,00 ml 

oʻlchab olinadi. Uni neytrallashga sarf boʻlgan ishchi eritma (byu­

retkadan) hajmi aniqlab (masalan, 5,16 ml bo‘lsin) olinadi.

Laboratoriya sharoitida me’da shirasining umumiy kislotaligini 

ham aniqlash mumkin. Me’da shirasi kuchli kislotali muhitga ega 

boʻlgan rangsiz suyuqlikdir (pH= 0,9–2,1). Me’da shirasi tarkibiga 

suv, oqsillar, fermentlar (pepsin), xlorid kislota, nordon ta’sir etuv­

chi fosfatlar va bir qator boshqa moddalar kiradi. Me’da shirasin­

ing kislotali muhiti uning tarkibidagi xlorid kislota, nordon ta’sir 

etuvchi fosfatlar borligidan, patalogik jarayonlarda esa sut kislota­

---

1-kurs talabalari uchun darslik

282

si va uchuvchan yogʻ kislotalar borligidan vujudga keladi. Me’da 

shirasiga nordon ta’sir etuvchi moddalar jami umumiy kislotalilik 

deyiladi. Oqsil va uni hazm boʻlish mahsulotlari bilan bogʻliq boʻl­

gan xlorid kislota bogʻlangan xlorid kislota deyiladi, ortib qolgan 

xlorid kislota esa erkin xlorid kislota deyiladi. 

Turli kasalliklarda ajraladigan me’da shirasining miqdori ham, 

va uning tarkibidagi xlorid kislotaning miqdori, rangi, hidi, fermen­

tativ faolligi ham oʻzgarishi mumkin. Shu oʻzgarishlarni miqdoriy 

aniqlash titrimetrik analiz yordamida bajariladi.

Me’da shirasidagi HCl konsentratsiyasining oʻzgarishi me’da­

ichak trakti xastaliklariga sabab boʻladi. Uning pH qiymati me’yor­

da 0,9–2,1 oraligʻida boʻladi. Kislotaligi ortishi (pH<0,9) giperx-

lorgidriya ­ me’da yalligʻlanishiga olib keladi. Me’da shirasining 

kislotaligi kamayishi (pH>2.1) gipoxlorgidriya va pH=0 ga tushishi 

axlorgidriya – onkologik kasalliklarga olib keladi.