Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

titrlash

---

Tibbiy kimyo / 1  

283

ak organizm uchun zaharli boʻlib, uning qondagi miqdori 0,05 % dan 

oshmasligi kerak. Biologik suyuqliklarda ammiak miqdorining ortib 

ketishi giperammoniemiyaga olib keladi. Demak, biologik suyuqliklar 

tarkibidagi ammiak miqdorini aniqlash diagnostik ahamiyatga egadir.

Ammiak oʻtkir hidli rangsiz gaz  boʻlib, ammiak aralashgan havodan 

nafas olish hayot uchun xavflidir. “Ammiak” atamasining kelib chiqishi 

Misrdagi bir ibodatxona bilan bogʻliq.  Bu yerda shoh Ammon tomoni­

dan kashf etilgan “xlorli ammoniy” dan ammiak hosil qilingan.

Oʻsimlik va hayvonlarning chirishidan havoda ozroq miqdor­

da ammiak hosil  boʻladi. U oz miqdorda yomgʻir suvlari tarkibiga 

ham kiradi. Lekin, sanoatda ishlatiladigan ammiak sun’iy yoʻl bilan 

olinadi. Ammiak azot va vodorod gazlaridan hosil  boʻladi. Buning 

uchun azot havodan olinadi, vodorod esa suvdan. Ikkala komponent 

quritilib, 530°C  da  qizdiriladi,  siqilgan aralashma turli  xil  tuzlar­

dan oʻtkazilganda, ammiak hosil boʻladi. Ammiak havodan yarim 

barobar  yengil.  U  siqilib,  sovitilgach,  suvga  oʻxshash  suyuqlikka 

aylanadi, lekin ­34°C da qaynay boshlaydi. Siqilish jarayonida am­

miak bugʻlanadi. Bunda u katta miqdorda issiqlik yutadi. Shuning 

uchun ham undan muzlatkichlarda sovitgich sifatida foydalaniladi. 

“ammoniy gidroksid” – ammiakning suvli eritmasidir.

Suvli eritmalardagi NH

3

 miqdorini titrimerik yoʻl bilan aniqlash­

ni koʻrib chiqamiz. Xlorid kislotaning NH

3

 (suvli eritmada) bilan 

oʻzaro ta'siri quyidagi reaksiya tenglamasi boʻyicha boradi:

NH

3

 +HCl = NH

4

Cl

fekv (NH

3

) = 1, fekv(HCl) = 1

Ekvivalent  nuqta  ta'sirlashayotgan  moddalar  miqdori  ekviva­

lent  boʻlganda qaror topadi, ya'ni

n(NH

3

) = n(HCl)

Bu kattaliklarni quyidagicha ifodalash mumkin:

n(NH

3

) =m (NH

3

)/ M (NH

3

)

c(HCl) = n(HCl) · V(eritma)

V(eritma) ­ HCl eritmasining hajmi, ml.  c=n/V=m/M·V

Shunday qilib: m (NH

3

)/ M (NH

3

) = c(HCl) · V(eritma)

---

1-kurs talabalari uchun darslik

284

Bu ifodadan ammiak massasi

m(NH

3

)= c(HCl) · V(eritma) · M(NH

3

) ga teng

Berilgan tenglikni oʻzgartiramiz:

m(NH

3

)/  V( eritma )= c(HCl) ·M(NH

3

)

va uni 1 ml ga nisbatan yozamiz: 

T(HCl/NH

3

) = c(HCl) · M(NH

3

) / 1000 g/ml

Bunda,

c(HCl)­ xlorid kislota eritmasining ekvivalent molyar konsen­

tratsiyasi, mol/l berilgan ifoda uchun aniq kattalik.

M(NH

3

) ­ NH

3

ning molyar massasi, u 17 g/mol ga teng.

Kattaliklar oʻrinlariga son qiymatlarini qoʻyib T(HCl/NH

3

) ni 

hisoblash mumkin, u ham doimiy qiymatga ega  boʻladi. Agar qa­

ndaydir ob'yektdan ammiakni aniqlashda uning eritmasini titrlash 

uchun V(HCl) sarflansa, unda tekshirilayotgan (titrlanayotgan) erit­

madagi ammiak massasi quyidagicha topiladi:

m(NH

3

)= T(HCl/NH

3

)·v(HC1)

Aniqlangan massani odam organizmidan ajralib chiqishi zarur  

boʻlgan ammiak miqdori bilan solishtirilib tashxis qoʻyiladi. Ammi­

akning miqdori me’yordan oshib ketsa, giperamonemiya kasalligi 

kelib  chiqadi. Ammiakning  suvdagi  3–10%  eritmasi  ­  “Novshad­

il spirti” deb nomlanadi va tibiyotda asosan, 10% li eritmi xushini 

yoʻqotgan odamni oʻziga keltirish uchun (burun­halqum shilliq par­

dasigi asablariga taʼsir etib, markaziy nerv sistemasini qoʻzgʻata­

di) qoʻllanadi. Alkogoldan zaharlanganlarni qustirish uchun yarim 

stakan suvga 5 tomchi tomizib ichiriladi. Terisi yogʻli yuzni artish, 

yuz va qoʻl terisini yumshatish uchun 0,5% li eritmasi qoʻllanadi. 

Mikroblarga qarshi taʼsirga ega boʻlgani sababli novshadil spirtdan 

baʼzan xirurgiya amaliyotida ham foydalaniladi.