Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Muhim kislota- asosli indikatorlarning koʻrsatkichlari

Indikator

Oʻtish oraligʻi 

ΔрН

Ind

рТ рК

a

(HInd) Rang oʻzgarishi

Metil zargʻaldogʻi 

3.1 – 4.4

4.0

3.5

qizil ­ sariq

Metil qizili 

4.2 – 6.2

5.5

5.0

qizil ­ sariq

Bromtimol koʻki

6.0 – 7.6

7.0

7.3

Sariq – koʻk

Fenil qizili

6.8 – 8.4

7.5

8.0

Sariq ­ qizil

Тimolftalein

8.0 – 9.6

8.5

9.2

Rangsiz ­ koʻk

Fenolftalein 

8.2 ­ 10.0

9.0

9.5

Rangsiz ­ qizil

Indikatorlar  rangining  oʻzgarishi  nafaqat  ularning  ionlanishi­

ga,  balki  murakkab  organik  molekulasidagi  qayta  guruhlanishiga 

bogʻliq. Buni indikatorlarning xromofor nazariyasi orqali tushun­

tiriladi. Organik birikmalarning rangi ularning molekulasida xromo­

forlar (–N=N–, –OH, –N=O, –C–O) deb ataluvchi maxsus atomlar 

guruhi yoki ikkilamchi bogʻlarning guruhlanishiga bogʻliq boʻlgani 

uchun bu nazariya xromofor nomi bilan ataladi.

Xromofor  nazariyaga  asosan  indikator  rangining  oʻzgarishi 

izomer oʻzgarish, ya’ni molekula ichida atomlarning qayta guruhla­

nishi natijasida indikator molekulasining oʻzgarishidir. Bu jarayon 

qaytardir. Qaytar izomeriya – tautomeriya deb, izomerlar esa tauto-

merlar deyildi. Masalan:

---

Tibbiy kimyo / 1  

271

Ion-xromofor nazariya. Fanning rivojlanish jarayonida ion va 

xromofor nazariyalari birlashtirildi. Indikatorlarning dissosiatsiya 

muvozanati tez qaror topadi, lekin tautomer oʻzgarish jarayoni vaqt 

oʻtishi  bilan  sodir  boʻladi.  Shuning  uchun  ayrim  indikatorlarning 

rangi hamma vaqt tez oʻzgarmaydi. Masalan, metil zargʻaldogʻida 

muhit ta’siri quyidagicha boradi:

Indikatorlarga qoʻyiladigan talablar:

•  Indikatorning rangi рН ning yaqin qiymatlarida ham farqla­

nishi kerak

•  Indikatorning rang oʻzgarishi kichik рН qiymatlar oraligʻida 

keskin oʻzgarishi kerak

•  Indikatorning rangi yorqin boʻlishi kerak

•  Indikator rangini oʻzgartirish uchun zarur boʻladigan kislota 

va asos miqdori juda kam boʻlishi kerak

•  Indikatorning rang oʻzgarishi qaytar boʻlishi kerak.

 

 

 

Kimyo va salomatlik