Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

9.5. Bufer sistemaning ph qiymati

Bufer  sistemalarning  vodorod  koʻrsatkichi  (pH)  Gender­

son­Gasselbax tenglamasi boʻyicha hisoblanadi. Buni atsetatli bufer 

misolida koʻrib chiqamiz.

CH

3

COOH ↔ CH

3

COO

-

+H

+

;

CH

3

COONa ↔ CH

3

COO

-

+Na

+

;

Bufer sistemadagi vodorod ionlarining konsentratsiyasi kuch­

siz sirka kislota molekulasining dissotsiatsiyalanish konstantasiga 

bogʻliq.

Bu formuladan vodorod ionlarining konsentratsiyasi topiladi:

Sirka kislota kuchsiz kislota boʻlgani sababli juda kam ionlar­

ga  ajraladi,  ya’ni  eritmada  ionlanmagan  molekulalarning  miqdori 

koʻp. Natriy atsetat tuzi esa kuchli elektrolit boʻlgani uchun ionlar­

---

Tibbiy kimyo / 1  

225

ga toʻliq ajraladi. Eritmada atsetat ionlarining koʻpayishi sirka kis­

lotaning ionlanishini kamaytiradi. Eritmada ionlarga ajralmagan sir­

ka kislotaning molekulalari koʻpligini e’tiborga olib c(CH

3

COOH) 

ni kislotaning umumiy konsentratsiyasiga teng deb qabul qilinadi.

[CH

3

COOH] = C

kislota

Eritmada CH

3

COONa yaxshi ionlangani uchun barcha CH

3

COO

–

 

ionlari tuzning ionlanishidan hosil boʻladi. Bu ionlarning konsen­

tratsiyasini  tuzning  umumiy  konsentratsiyasiga  teng  deb  qarash 

mumkin, ya’ni:

[CH

3

COO

-

] = C

tuz

u holda 

tuz

kislota

C

C

K

H =

+

]

[

Bu tenglamani logarifimlab, uning qiymatini (­1) ga koʻpaytiril­

sa, quyidagi formula kelib chiqadi:

­ lg [H

+

] = pH; ­lg K = pK ekanligini hisobga olib, bu formulani 

kislotali bufer uchun quyidagi koʻrinishda yozish mumkin:

Shunday qilib, bufer eritmaning pH qiymati olingan tuz va kis­

lota konsentratsiyalarining nisbati bilan ifodalanadi. Xuddi shu yoʻl 

bilan ishqoriy, ya’ni kuchsiz asos va uning tuzidan iborat boʻlgan 

bufer eritma uchun quyidagi tenglamani yozish mumkin: