Tibbiy biologiya javoblari Паразитологиянинг асосий тушунчалари ва экологик асослари

14.Лейшманиознинг диагностикаси ва профилактикаси. 
15.Лейшманияларни морфологияси, юқиш йуллари ва профилактикаси 
Лейшманияларнннг икки тури одамда паразитлик қилади: Leishmaniatropica 
ва Leishmaniadonovani. Leismaniatropica - тери лейшманиозининг 
чақирувчиси рус врачи П. Ф. Боровский томонидан 1898 йилда кашф 
этилган. Тери лейшманиози Марказий Осиѐ ва Кавказ ортида кенг 
тарқалган. Паразит тери ҳужайраларида яшайди ва терида яралар ҳосил 
қилади. Ка¬салликнинг бир йил ва ундан ортиқроққа чўзиладиган шаҳар ѐки 
- сурункали шакли (ашхобод яраси) ва 3-6 ой давом этадиган ўткир шакли
(пенда яраси) тафовут қилинади. Лейшаманиянинг иккала шакли икки тур 
хил туфайли келиб чиққан. Ашхобод ярасини Leishmaniatropicaminor, пенда 
ярасини эса leishmaniatropicatropica келтириб чиқаради. Лейшманиялар тери 

---

ҳужайраларида паразитлик қилади. Касалликнинг яширин (инкубацион) 
даври 3 -8 ой давом этади. Искаптопар чаққан жой шишиб қолади, сўнг шу 
жойда яра ҳосил бўлиб, маълум бир вақтдан кейин бу яра чандиқ ҳосил 
қилиб битади. Leishmaniadonovani - Марказий Осиѐда калаазар деб 
аталадиган умумий ѐки висцерал лейшманиознинг қўзғатувчисидир. 
Касаллик манбалари Ҳиндистон, Шарқий Хитой ва Ўрта ер денгизи 
соҳилларида мавжуд бўлади. Морфологик тузилиши. Лейшманиялар 
майда паразитлар бўлиб, катталиги 2 - 4 мкм гаа боради. Танаси думалоқ 
ѐки овал шаклда бўлиб,пели- 
кулла билан қопланган. Романовский-Гимза усули билан бўялганда 
танасида ядро ва ядро рангига бўялган танача-блефаропласт аниқланади. 
Хивчин ўсиб чиққан танача базалтанача дейилади. Унинг ҳазм 
органоидлари бўлмай, осмотик йўл билан озиқланади. Ҳамма хивчинларга 
хос ҳолда узунасига бўлиниб кўпаяди. 
Морфологик жиҳатдан лейшманиялар ҳам икки хил шаклда: ҳужайра 
ичида - хивчинсиз (расм) ташувчиларнинг танасида, ҳамда сунъий усулда 
ўстирилганда - хивчинли кўринишда яшайди. Лейшманиялар ҳаѐтининг 
хивчинли даври лептомонад давр деб аталади.Висцерал лейшманиоз тез-тез 
ѐки маълум бир вақт оралаб иситма чиқариш билан давом этадиган оғир 
касаллик ҳисобланади. Морфалогик жиҳатдан лейшманиянинг иккала тури 
ҳам бир-биридан деярли фарқ қилмайди. Висцерал лейшманиознинг 
чақирувчиси одам танасида ретикуло-эндотелиал органлар - жигар, талоқ, 
лимфа тугунлари, кўмик эндотелий ҳужайралари цитоплазмасида 
паразитлик қилиб яшайди, кўпаяди. Лейшмания¬лар кўпай-ганда битта 
ҳужайрадаги паразитлар сони 100 - 200 тагача етади.Ҳужайра
емирилгандан кейин улар лимфа орқали қонга ўтиб, янги ҳужайраларга 
кириб олади ва уларнинг емирилишига сабабчи бўлади. Лейшманиоз 
трансмиссив касаллик бўлиб, уни қонсўрар майда ҳашаротлар Phlebotomus 
авлодига кирувчи искабтопарлар тарқатади.
Умумий лейшманиоз учун 
табиий манба дайди итлар ҳисобланади. Висцерал лейшманиознинг асосан 2 
шакли ажратилади: ҳинд калаазари, ҳамда Ўрта Ер денгизи висцерал 
лейшманиози. Ҳинд калаазарида терининг ранги қорамтир, баъзан тим
қора бўлади.Айрим олимларнинг фикрига кўра, бундай ҳодиса буйрак усти 
безлари фаолиятининг сусайиши туфайли келиб чиқади, чунки 
лейшманиялар шу безнинг пўст қисмидаги макрофагларида ҳам 
учрайди.Ўрта Ер денгизи висцерал лейшманиозида тери ва шиллиқ 
пардалар оқариб, мўмсимон бўлиб қолади. Беморнинг жигар ва талоғи 
катталашиб, камқонлик, ҳамда лейкопения кузатилади. Бемор озиб кетади.
Касалликнинг аниқлаш учун тўш суягининг processusxifoideus қисмини 

---

функция қилиб, микроскоп остида суяк кўмиги ҳужайраларида 
лейшманиялар бор-йўқлиги аниқланади.