|
ИСИТМА ҲАКИДА КИСҚАЧА МАЪЛУМОТ
Жуда куп касалликларда иситма кутарилади. Иситмалаётган
беморларнинг тахминан ярмида юқумли касалликлар борлиги
аник
1
ланади
ғ
қолганларида эса тана ҳароратининг кутарилиши
бошқа сабабларга боглиқ булади.
Хуш, иситманинг узи нима? Бирорта омил таъсири натижасида
одам танаси ўароратининг одатдагидан кура кутарилиши иситма деб
юритиладн. Одам организмида тинимсиз давом этиб тура-диган
мураккаб моддалар алмашинуви натижасида ажралиб чиқадиган
энергия пировардида иссиқлик энергиясига айланади. Ички
органларнинг фаолияти кучайганида моддалар алмашинув жараёни
ҳам кучаяди, шунга яраша иссиқлик энергияси ҳам куп ажралиб
чиқади.
Соглом организмда иссиқлик энергияси хосил булиши ва ат-
рофга тарқалиши маълум бир мувозанат ҳолати доирасида юз
беради. Бу мураккаб жараённи марказий нерв система тинмай
назорат қилиб туради. Организмда ҳосил булган иссиқлик энергияси
уч хил йул билан ташқарига чиқарилади (сочилади). 1. Иссиқлик
энергиясининг конвекқия усулида сочилиши, яъни одам баданига
тегиб турган кийим-кечакка ва ҳавога утиши. 2. Иссиқ-лик
энергиясининг радиақия йули билан, тарқалиши, яъни ташқи муўитга
нур куринишида сочилиши 3. Бадан терисидан ва шиллиқ пардадан
тер(сув)ни бугланиши ҳисобйга иссиқлик сарфла-ниши.
Конвекқия ва радиақия ҳодисалари тана ҳарорати ташқи му-
ўитникидан юқори булганда юз беради.
Ташқи муҳит ҳарорати тана ҳароратидан юқори булса, аксинча
ИССИҚЛИК энергияси ташқаридан организмга кира бошлайди. Шу
сабабдан иссиқ иқлим шароитида организмдаги ортиқча иссиқлик
энергияси асосан терлаш ҳисобига ва шиллиқ пардалардаги нам
бурланиши ҳамда нафас тезлашуви ҳисобига ташқарига чиқари-лади.
Қон томирларининг кенгайиб, қонга тулиши ҳам иссиқлик
энергиясини ташқарига чиқаришни тезлатади. Кхғн томирлари
кенгайганида бемор қаттиқ терлайди. Ана шу йуллар билан орга-
низм иссиқлик энергияси сочилишини тартибга солиб туради.
Организмда иссиқлик ҳосил булиши ҳам назорат остидадир.
Организмнииг ҳаракат фаолияти кучайиб, мускуллар зўр бериб
қисқариши ўисобига (асосан скелет мускуллари ва жигарда) ис-
сиқлик энергияси купроқ ҳосил булади.
Одам совқотган маҳалда титроққа тушар экан, аввало скелет
мускуллари тез-тез қисқариб, шунинг ўисобига иссиқлик энергия
сини
ҳосил қилиш купаяди, Бундай ҳолатда кислород куп сарф булади.
Иссик/шк ҳосил булиши ва сарфланишини, яъни иссиқлик
алмашинувини назорат қилиб турадиган марказ (иссиқликни
идора этадиган марказ) одам организмининг ички муҳит ҳаро-
ратини бир маромда ушлаб туришда фаол қатнашади.
Иссиқлик энергиясининг алмашинув жараёни жуда мураккаб-
дир. Бу жараён бевосита марказий нерв системаси (бош миянинг
гипоталамус қисми) назоратида булса ҳам, унга вегетатив нерв
системаси, ички секреқия безлари ҳам таъсир курсатади. Маса-
лан тироксин ва адреналин иссиқлик энергияси алмашинувини
тегишлича узгартириши мумкин.
Бемордан иситўа чиқишига асосий сабаб бактерияларда ва
бошқа микроорганизмларда буладиган пироген моддалардир. Мик-
роб ҳужайраси таркибидаги липидополисахаридлар ва баъзи оқ-
сил моддалар иснтма чиқариш хусусиятига*эга. Шунингдек турли
микробларнинг экзо ва эндотоксинларида ҳам пирогенлик хусу-
сияти бор. Бундам ташқари, бемор организмнинг турли ҳужайра-
лари ва унда ҳосил буладиган қатор моддалар, зарарланган
туқима, ҳужайралар, нейтрофил лейкоқитлар ва улар аутолизи-
дан сунг ҳосил буладиган моддалар, тузилиши узгарган қон оқ-
силлари, моноқитлар, макрофаглар, талоқ ва лимфа тугунлари-
нинг мононуклеин ҳужайралари, куппер ҳужайралари (ва
бошқалар)ҳам пирогенлик хусусиятига эгадир.
Иситма ҳар хил куринишда давом этади. Баъзан бир неча кун
давомида секин-аста пасаяди (ҳароратнинг лизис йули билан па-
сайиши), бошқа ҳолларда бирданига пасаяди (кризис йули билан
пасайиши). Организм реактивлиги етарли булганда ҳарорат одатда
бирданига юқори даражага кутарилади. ўартайиб крлган ва ним-
жон одамларда ҳарорат купинча аста-секин кутарилади, унча
юқори булмайди, баъзан умуман кутарилмайди. 38 даражагача
булган ҳарорат «субфебрил ҳарорат», 38° дан юқориси «фебрил
ҳарорат» деб юритилади.
Беморларда иситма бир неча соатдан бир неча ҳафта, ойлар-
гача чузилиши мумкин.
Иситма уз куриниши ва табиатига кура ҳар хил булади. 1)
доимий иситма, 2) бушашти-радига* иситма, 3) (галма-гал хуруж
қиладиган иситма ва 4) тулқинсимон иситма. Доимий исит-мада
беморда эрталабки ва кечки ҳарорат орасидаги фарқ жуда кам,
яъни бир даражагача булади. Бундай иситма тошмали терла-ма, ич
терлама, паратифларда, крупоз пневмония ва бошқа ка-салликларда
кузатилади. да эрталабки ва кечк» ҳароратлар орасидаги фарқ 2
даража ва ундан ортиқроқ булади Эрталабки ҳарорат нормал
даражага тушмайди. Бундай иситма ревматизм, чузилган септик
эндокардит, коллагенозлар, зардо( касаллиги, холеқистит, холангит
ва қатор юқумли касалликларда (инфекцион мононуклеоз,
туляремия, аденовирус касалликлари
қисман гормонларга бириккан булади.
ЁР
моддалари алмашинуви
бузилганда р-глобулинлар купаяди. Турли касалликларда зар-доб
таркибидаги оқсил моддалар турлича узгаради. Бу узгариш-лар
оқсиллар купайиши (гиперпротеинемия), камайиши (гипопро-
теинемия), оқсиллар узаро нисбатининг бузилиш (диспротеинемия)
куринишида намоён булади. Баъзи хрлларда
соглом
одам қонида
учрамайдиган оқсил моддалар пайдо булиши мумкин (парапротеи-
немия). Охирги йиллардаги текширувларнинг курсатишича, оқ-
силлар фракқияларининг узгариши уз навбатида организмнинг х_аёт
фаолиятида жуда муҳим уринни эгаллайдиган ва зарур гор-монлар,
ферментлар, антителолар ҳамда бошқа биологик фаол моддаларнинг
тузилишида иштирок этадиган липопротеидлар ва гликопротеидлар
узгаришига ҳам сабаб булади. Шу муносабат билан қон зардобидаги
оқсиллар ва уларнинг хиллари — фракқия-ларини текшириш
диагностикада амалий жиҳатдан муҳим аҳа-миятни касб этади.
Дозир лаборатория текширишларининг қуйидаги усуллари куп-
роқ қулланилади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
