Тиббиёт институтлари талабалари учун уцув адабиёти

Х А В Ф Л И ВА Х А В Ф С И З У С М А Л А Р Н И Н Г Х У С У С И Я Т Л А Р И
Б а р ч а у с м а л а р т у з и л и ш и , н е ч о г л и к т а б а к а л а ш г а н и , б и о ­
л о г и к х о с с а л а р и в а к л и н и к у т и ш и г а к а р а б , и к к и т а а с о с и й гу- 
р у х г а — 
х а в ф с и з в а х а в ф л и у с м а л а р г а
б у л и н а д и . Б у н д а н
т а ш к а р и , к л и н и к у т и ш и ж и х а т и д а н х а в ф с и з у с м а л а р б и л а н
х а в ф л и у с м а л а р
У р т а с и д а о р а л и к х о л а т н и э г а л л а й д и г а н
у с м а л а р х а м т а ф о в у т к и л и н а д и . Б у л а р м е т а с т а з л а р б е р м а й -
дию, л е к и н ж о й и н и н г у з и д а д е с т р у к ц и я г а у ч р а б , с е з и л а р л и
д а р а ж а д а у с и б б о р а д и в а к а й т а л а н и ш г а , я ъ н и р е ц и д и в л а р
б е р и ш г а м ой ил б у л а д и .
Х а в ф с и з у с м а л а р
к у й и д а г и х у с у с и я т л а р и б и л а н т а ъ р и ф л а -
н ад и: 1) у л а р г а т у к и м а а т и п и з м и х ос д ир , 2) у л а р а с т а - с е к и н
у с а д и ва э к с п а н с и в р а в и ш д а у си б б о р а д и , к у п и н ч а к а п с у л а
б и л а н у р а л и б о л а д и , 3) у с м а н и н г п а р е н х и м а т о з х у ж а й р а л а р и
т у з и л и ш ж и х а т и д а н д а с т л а б к и х у ж а й р а л а р д а н ф а р к к и л м а й -
ди, 4) у с м а н и н г о р г а н и з м г а к у р с а т а д и г а н т а ъ с и р и ва х а в ф и
у н ин г к а е р д а ж о й л а ш г а н и г а б о г л и к б у л а д и .
Х а в ф л и у с м а л а р :
1) т у з и л и ш и г а к у р а д а с т л а б к и г у к и м а -
д а н ф а р к к и л а д и , е т и л м а г а н х у ж а й р а л а р д а н т а ш к и л т о п г а н
б у л а д и ,
2) 
у л а р
уч ун
н а и н к и
т у к и м а
а т и п и з м и ,
б а л к и
х у ж а й р а а т и п и з м и х а м х а р а к т е р л и д и р , 3) у л а р т е в а р а к - а т -
р о ф г а к и р и б - ё й и л и б ^ с и б б о р а д и ва а т р о ф д а г и т у к и м а т у з и -

---

л и ш и н и н г айнашиг а, д е с т р у к ц и я с и г а с а б а б б у л а д и ( и нфиль тр- 
л о в ч и усиш), 4) у л а р г а м е т а с т а з л а р б е р и ш , к . а й т а л а н и б ту- 
р и ш ( р е ц и д и в л а н и ш ) в а и м п л а н т а ц и я л а н и ш х у с у с и я т л а р и
х ос д ир , 5) о р г а н и з м н и н г у м у м и й х о л а т и г а т а ъ с и р у т к а з а д и ва 
б е м о р л а р н и н г у л и м и г а х а м м а д а н куп с а б а б б у л а д и .
У с м а н и н г нечоглик т е з м е т а с т а з б е р и ш и у н и н г к а т т а - к и -
ч и к л и г и г а боглик. э м а с , л е к и н м е т а с т а з л а р и б а ъ з и ж о й л а р д а
п а й д о б у л с а , б а ъ з и ж о й л а р д а б у л м а й д и . Ч у н о н ч и , м е ъ д а -
и ч а к йули у с м а л а р и ж и г а р г а м е т а с т а з л а р б е р а д и ва к а в а к
в е н а л а р с и с т е м а с и б у й л а б у п к а г а х а м е т и б б о р а д и . С а р к о м а
а к с а р и у п к а г а м е т а с т а з б е р а д и . У п к а р а к и в а с у т б ез и р а к и
л и м ф о г е н йул б и л а н с у я к с и с т е м а с и г а м е т а с т а з л а н а д и .
Х а в ф с и з у с м а л а р
т у з и л и ш и ва ф у н к ц и я с и ж и х а т и д а н узи 
п а й д о б у л г а н т у к и м а г а у х ш а б к е т а д и г а н , я х ш и т а б а к а л а ш г а н
х у ж а й р а л а р д а н т а ш к и л т о п а д и . У с м а х у ж а й р а л а р и д а митоз- 
л а р
к а м д а н - к а м
к у з г а
т а ш л а н а д и
в а 
о д а т д а г и
ш а к л д а
бул ади.
Х а в ф л и у с м а л а р
т а б а к а л а ш м а г а н х у ж а й р а л а р д а н т уз и л - 
г а н д и р , шу с а б а б д а н у л а р н и а на п л а с т и к у с м д ^ а р д е б айти- 
л а д н . У л а р п о л и м о р ф б у л и б , " Зсужа йра л ари к а т т а - к и ч и к л и г и
ва ш а к л и ж и х а т и д а н х а р хи л, я д р о л а р и г и п е р х р о м д и р . Я дро-
ц и т о п л а з м а н ис ба ти н о р м а д а 1:4, 1:6 ни т а ш к и л э т а д и г а н
б у л с а , у с м а л а р д а бу н и с б а т т а х м и н а н 1:1 г а т е н г д и р . У л к а н
х у ж а й р а л а р п ай до б у л и б к о л и ш и х а м м у м к и н . А н а п л а с т и к
я д р о л а р
ш а к л и ва к а т т а - к и ч и к л и г и ж и х а т и д а н х а р хил 
б у л а д и . У с м а х у ж а й р а л а р и н и н г я д р о ч а л а р и х а д д а н т аш к . а р и
к а т г а л а ш и б ке тади. М и т о з л а р к у п в а а т и п и к б у л а д и . М ул ь-
т ^ п о л д р , а с и м м ^ т р и к ва г и п е р х р о м к а р и о к и н е з ш а к л л а р и уч- 
р*айди.
Э л е к т р о н м и к р о с к о п д а т е к ш и р и б к у р и л г а н и д а х а в ф с и з
у с м а л а р н и н г х у ж а й р а л а р и
н о р м а л
х у ж а й р а л а р д а н
фарк, 
к и л и а й д и . Т а б а к . а л а ш м а г а н
у с м а
х у ж а й р а л а р и х р о м а т и н
п а р ч а л а р и н и н г
я д р о
п а р д а с и
о с т и д а
т у п л а н и б т у р и ш и ,
г а д и р - б у д и р э н д о п л а з м а т и к р е т и к у л у м т у з и л и ш и н и н г ж у н
т а р з г а к и р г а н и , э рк и н р и б о с о м а л а р сони к у п а й и б к о л г а н и ,
м и т о л о н д р и я л а р п о л и о м о р ф и з м и б и л а н т а ъ р и ф л а н а д и . У с м а
х у ж а й р а л а р и д а а к т ин ва м и о з и н м и к р о ф и л а м е н т л а р и , м и к ро-
н а й ч а л а р , оралик, ф и л а м е н т л а р р у й - р о с т к у з г а т а ш л а н и б ту- 
р а д и . Т у р л и т и п л а р д а г и у с м а л а р д а х а р х и л
ф и л а м е н т л а р
б у л а д и . Чунончи, р а к в а м е з о т е л и о м а д а к е р а т и н , м у с к у л
( к у н д а л а н г - т а р г и л ва силлик, м у с к у л ) у с м а л а р и д а д ес м и н ,
м е з е н х и м а л у с м а л а р д а в и м е н т и н , г л и а л у с м а л а р д а г л ио ф иб -
р и л л а л а р , н е й р о н а л у с м а л а р д а н е й р о ф и л а м е н т л а р т о п и л а д и .
Б у л а р н и и мму н ог ис то ки мёв и й у с у л л а р ё р д а м и д а аник, ла ш д и ­
а г н о с т и к ж и х а т д а н о л г а н д а м у х и м м е з о н б у л и б х и с о б л а н а д и .

---

Х а в ф с и з у с м а л а р н и н г т а б а к . а л а ш г а н х у ж а й р а л а р и , шу- 
н ин г д е к х а в ф л и у с м а л а р н и н г ( м а с а л а н , э н д о к р и н б е з л а р и
у с м а л а р и н и н г ) ю к о р и д а р а ж а д а т а б а к а л а ш г а н х у ж а й р а л а р и
у з л а р и н и н г ф у н к ц и о н а л х о с с а л а р и н и й у к о т м а й д и ва се кре т
и ш л а б ч и к а р и ш д а д а в о м э т и б б о р а д и . М у г у з л а н у в ч и ясси 
х у ж а й р а л и р а к х у ж а й р а л а р и к е р а т и н , г е п а т о ц е л л ю л я р р а к
х у ж а й р а л а р и — ут, Л а н г е р г а н с о р о л ч а л а р и у с м а л а р и (инсуло- 
м а ) нинг 
х у ж а й р а л а р и э с а и н с у л и н и ш л а б ч и к , а р а ве р а д и .
К у п д а р а ж а д а а н а п л а з и я г а у ч р а г а н у с м а л а р ф у н к ц и я с и баъ- 
зи х о л л а р д а а й н а б , у з г а р и б к о л и ш и му мк ин . Ч у н о н ч и , б а ъ з и
р а к у с м а л а р и э м б р и о н г а т е г и ш л и ок. силла рни и ш л а б чик.ара 
о л а д и , х о л б у к и б у н д а й о к с и л л а р н и н о р м а л т у к и м а ф а к . а т эм- 
б р и о н а л д а в р д а г и н а с и н т е з л а й д и . М а с а л а н , э м б р и о н г а хос 
б у л г а н ж и г а р о к с и л и а л ь ф а - ф е т о п р о т е и н ш у л а р ж у м л а с и д а н -
д и р . Э н д о к р и н м а с о р г а н л а р р а к и н и н г х у ж а й р а л а р и гормон- 
л а р и ш л а б чик. ариши м у м к и н ( э к т о п и к г о р м о н л а р ) . М а с а л а н ,
бр о н х ог ен р а к а д р е н о к о р т и к о т р о п гормон, и нс ул ин , п л р а т и р е -
ои дс и м о н г о р м о н л а р и ш л а б ч и к а р а о ла д и.
Ш у н д а й к и л и б х а в ф л и у с м а л а р бир к.анча х у с у с и я г л а р и би- 
л а н , ж у м л а д а н м о р ф о л о г и к , б и о к и м ё в и й х о с с а л а р и в а ф у н к ц и ­
о н а л а н а п л а з и я с и б и л а н х а в ф с и з у с м а л а р д а н ф а р к к.илади.
У С М А Л А Р У С И Ш И Н И Н Г Т Е З Л И Г И ВА У С М А Л А Р П Р О Г Р Е С С И Я С И
У с м а л а р у с и ш т е з л и г и ж и х а т и д а н х а м б и р - б и р и д а н фарк, 
к и л а д и . Х а в ф с и з у с м а л а р , о д а т д а , а с т а - с е к и н ус.иб боради.
Ш у м у н о с а б а т б и л а н у с м а б и р к а д а р к а т т а б у л и б олиши 
учун о й л а р в а й и л л а р у т и ш и к е р а к б у л а д и . Ш у б и л а н бир 
в ак/ гда б у н д а н и ст ис н о х о л л а р х а м у ч р а б т у р а д и , а н а шу н ­
д а й х о л л а р д а х а в ф с и з у с м а х а в ф л и у с м а д а н к у р а т е з р ок
у с и б б о р а д и . М а с а л а н , б а ч а д о н л е й о м и о м а с и ш у л а р ж у м л а -
с и д а н д и р . У ни нг у с и ш и г а э с т р о г е н л а р т а ъ с и р у т к а з а д и , шу 
м у н о с а б а т б и л а н х о м и л а д о р л и к м а х а л и д а б у у с м а т е з ка тт а-
л а ш и б б о р а д и . Х а в ф с и з у с м а л а р у с и ш и н и н г т е з л и г и улар- 
н ин г к о н б и л а н н е ч о г л и к я х ш и т а ъ м и н л а н и ш и г а х а м боглик- 
д и р . М а с а л а н , г и п о ф и з а д е н о м а с и кон б и л а н таъ гл и нл ан иш 
д а р а ж а с и г а к а р а б х а р х и л т е з л и к д а уса ди.
Х а в ф л и у с м а л а р у с и ш и н и н г т е з л и г и у л а р н и т а ш к и л этади- 
г а н х у ж а й р а л а р н и н г н е ч о г л и к т а б а к а л а ш г а н и г а б о г л и к д и р .
М а с а л а н , ю к с а к д а р а ж а д а т а б а к а л а ш г а н у с м а л а р т у б ан д а ­
р а ж а д а т а б а к а л а ш г а н у с м а л а р г а К а р а г а н д а т е з р о к усиб б о­
р а д и . У с м а н и н г у с и ш и т у х т а б к о л г а н ё к и у с м а н е к р о з г а уч­
р а б , ^ з - у з и д а н й у к о л и б к е т г а н х о л л а р х а м м а ъ л у м . Х а вф л и 
у с м а у з - у з и д а н й у к о л и б к е т г а н м а х а л л а р д а у нинг м е т ас т а з-
л а р и я ш а ш г а к о д и р б у л и б к о л а в е р а д и .

---

У с м а н и н г ус и ш т ез ли г и х у ж а й р а л а р н и н г бир к а н ч а ки н е-
тик 
х о с с а л а р и г а , м и тоти к ц и к л и н и н г к.анча д а в о м э т иш и ,
у с у е ч и к и с м л а р н и н г к а т т а - к и ч и к л и г и , у с м а х у ж а й р а л а р и н и н г
н е ч о г л и к т е з - т е з х а л о к б у л и б т у р и ш и г а боглик,-
^ с м а х у ж а й р а л а р и н и н г к у п а й и ш т е з л и г и н о р м а л х у ж а й -
р а л - а р н и н г к у п а й и ш т е з л и г и б и л а н б и р х ил ( 1 6 — 60 с о а т а т р о -
фид а) ёки с а л
пастрок,- М а л и г н и з а ц и я г а
у ч р а г а н
б и т т а
х у ж а й р а д а н д и а м е т р и 1 см к е л а д и г а н у с м а п а й д о б у л и ш и
у ч у н б а ъ з а н й и л л а р утиши к е р а к б у л а д и .
М а ъ л у м к и , н о р м а л х у ж а й р а б у л и н г а н м а х а л д а и к к и т а к.из 
ху ж а и р а п а й д о б у ла д и , ш у л а р н и н г б и р и н а е л б е р и ш , и к к и н -
ч и с я э са у з и г а т ег и шл и ф у н к ц и я н и б а ж а р и ш л а ё к а т и н и к а с б
этад_и. Н о р м а л х у ж а й р а л а р д а н фа р к . к и л и б , у с м а н и н г х а р
бир к.из х у ж а й р а с и б у л и н и ш г а к о д и р б у л а в е р а д и . М и т о т и к
б у л л н и ш д а и ш т и р о к э т а д и г а н х у ж а й р а л а р с о н и н и н г ( у с м а
усув' чи к. исмининг) му х им а х а м и я т и бор. У с м а н и н г у сув чи
к. исми у рт а х и с о б д а 30 ф о и з д а н 70 ф о и з г а ч а б о р а д и , бу 
к.уйи д а г и л а р н и н г н а т и ж а с и б у л и ш и м у м к и н : х у ж а й р а л а р н и н г
к,айт м а е т а р з д а т а б а к а л а н и ш и , м а с а л а н , б у л а р н и н г м у г у з л а -
н у в ч и ясси х у ж а й р а л и р а к к а а й л а н и ш и , у с м а х у ж а й р а л а р и
о з и к л а н и ш и н и н г б у з и л и ш и ва и м м у н ж а р а ё н л а р б о ш л а н и ш и
ту фа или у л иб ке тиши.
У с м а ус и ши н ин г т е з л и г и г а к о н б и л а н т а ъ м и н л а н и ш д а р а -
ж а с и ; к о н д а г и г о р м о н л а р м и к д о р и ( а й н и к с а г о р м о н г а б о г л и к
т у к и
1
м а л а р д а н п а й д о б у л г а н у с м а л а р учун); м а к р о о р г а н и з м -
нинг а х в о л и х а м к а т т а т а ъ е и р у т к а з а д и . Ю к о р и д а к у р с а т и б
утилг^анидек, г ормон и ш л а б ч ик . арув чи т у к и м а л а р н и н г н о р ­
ма л х у ж а й р а л а р и д а с т е р о и д л а р у ч ун р е ц е п т о р л а р б у л а д и .
Шу т у к и м а л а р д а н п а й д о б у л г а н у с м а л а р д а х а м р е ц е п т о р л а р
б у л а д и , шу м у н о с а б а т б и л а н , м а с а л а н , с ут б ез и р а к и н и н г
у с и ш и х о м и л а д о р л и к м а х а л и д а а н ч а т е з л а ш а д и . С ут б ез и ва 
бачад^он р а к и г а а н т и э с т р о г е н м о д д а л а р б и л а н д а в о к и л и ш -
нинг д у р у с т н а ф б ер и ши ш у н г а б о г л и к .
М о н о к л о н а л у с м а л а р н и н г х у ж а й р а л а р и х а м г е т е р о г е н д и р ,
яъ ни
у л а р к а р и о т и п и , и н в а з и я л а н и ш д а р а ж а с и , г о р м о н г а
б о г ли ж л и г и, м е т а с т а з л а н и ш л а ё к а т и , у с и ш т е з л и г и ва у с м а г а
к а р ш н д а в о г а с е з у в ч а н л и г и ж и х а т и д а н б и р - б и р и д а н фарк,
к и л а д и. Бу ш у н г а б о г л и к к и , у с и ш ё к и к у п а й и ш ж а р а ё н и д а
у с м а 
х у ж а й р а л а р и п о п у л я ц и я л а р и н и н г х о с с а л а р и к и н е т и к
ж и х а т д а н бек.арор х у ж а й р а л а р н и н г я н г и м у т а ц и я г а у ч р а ш и
н а т и ж а с и д а ёки г е н л а р х а р х ил т а р з д а т а ъ е и р у т к а з и ш и ту- 
ф а й л и
у з г а р и ш и му мк ин . Я нг и п а й д о б у л г а н у с м а х у ж а й ­
р а л а р и о т а - о н а х у ж а й р а л а р д а н ф а р к к и л и б т у р а д и г а н я нг и 
х о с с а л а р н и к а с б э т а д и . М а н а ш у н д а й х о с с а л а р н и к а с б э т и б
бориш «усма п р о г р е с с и я с и » ф е н о м е н и д е б а т а л а д и .
У с м а л а р п р о г р е с с и я с и д а в о м и д а у с м а х у ж а й р а л а р и та-

---

б а к а л а н и ш у в и н и н г к у п г и н а б е л г и л а р и й у к о л и б к е т и ш и м у м -
кин. Б у а н а п л а з и я а л о м а т л а р и д а н б и р и б у л и б х и с о б л а н а д и .
Ш у б и л а н б и р г а у с м а х у ж а й р а л а р и н и н г б ир кл он и т е з у с и ш 
л а ё к а т и н и к а с б э т г а н х о л д а б о ш к а к л о н б и р м у н ч а
купрок. 
и н в а з и я л а н и ш
ё к и м е т а с т а з л а н и ш х о с с а с и г а э га б у л и б к.о- 
л а д и .
Бирок., к л о н л а р
г е т е р о г е н б у л и ш и г а
к а р а м а й ,
у с м а д а
к,айси х у ж а й р а л а р к л о н и к а т т а р о к т е з л и к д а г и р е п л и к а ц и я
б и л а н х а р а к т е р л а н а д и г а н б у л с а , у ш а к л о н у с т у н л и к к и л и б
т у р а д и . Ш у с а б а б д а н х а в ф л и у с м а л а р н и н г б а ъ з и л а р и и н в а -
з и я г а к у п р о к м о й и л б у л а д и ю , л е к и н м е т а с т а з л а р б е р м а й д и
( м а с а л а н , б а з а л х у ж а й р а л и р а к — б а з а л и о м а ) , б о и щ а л а р и ,
а к с и н ч а , тез м е т а с т а з б е р а д и ю , л е к и н и н в а з и я л а н и б , а т р о ф -
д а г и о р г а н л а р г а у т м а й д и , м а с а л а н , т у х у м д о н л а р р а к и ш у л а р
ж у м л а с и д а н д и р .
У
с м а н
и
н
г
э к с п а н с и в
в а
и н ф и л ь т р л а н и б
У
с и
ш и
Х а в ф с и з у с м а л а р э к с п а н с и в т а р з д а , х а в ф л и усм
1
а л а р э с а
и н ф и л ь т р л а н и б у с и ш и б и л а н т а ъ р и ф л а н а д и . Х а в ф с и з у с м а ­
л а р ф а к а т узи п а й д о б у л г а н ж о й д а у си б б о р а д и ,
у ла р ин- 
ф и л ь т р л а н и ш , и н в а з и я л а н и ш л а ё к а т и г а э г а б у л м а й д и , т у р л и
о р г а н ва т ^ к и м а л а р г а м е т а с т а з л а р б е р м а й д и . Б а ъ з и х а в ф с и з
у с м а л а р , м а с а л а н , ф и б р о м а в а а д е н о м а а с т а - с е к и и - усиб бо- 
риб, уз а т р о ф и д а к а п с у л а х о си л к и л а д и . К а п с у л а х оси л б^- 
л и ш и д а у с м а с т р о м а с и и ш т и р о к э т а д и . Бирок,, х а в фсиз у с ­
м а л а р н и н г х а м м а с и х а м к а п с у л а б и л а н у р а л а в е р м айди. М а ­
с а л а н , б а ч а д о н л е й о м и о м а с и к а п с у л а х о с и л к и л м а й д и ю , л е ­
к ин а т р о ф д а г и т у к и м а л а р д а н а н и к - р а в ш а н а ж р а л н б т у р а д и ,
у л а р н и б о с и б к у я д и в а ч е г а р а л а р и я х ш и билинисб т у р а д и .
Б а ъ з и
у с м а л а р
к а п с у л а
х о с и л
к и л м а й д и
ва 
- а т р о ф д а г и
т у к и м а л а р д а н а н и к а ж р а л и б х а м т у р м а й д и . М а с а л а н , т о м и р
у с м а л а р и ш у л а р ж у м л а с и д а н д и р . Д е м а к ,