The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

Ўзгарувчанлик фойдаси. Шу билан бирга ўзгарувчанлик фойда кўринишини ҳам олиши мумкин. Айрим турдаги товар ва хизматларни ишлаб чиқариш ёки истеъмол қилиш учинчи томон ёки умуман жамият учун қопланишни талаб этмайдиган ўзгарувчанлик фойдасини келтириб чиқариши мумкин. Мисол учун, кўкрак қафаси рентгенограммаси ёки полиомиелитга қарши эмлаш бевосита истеъмолчига фойда келтиради. Шу билан бирга сил касалининг бошланишидаги ташхиз ва юқумли касалларнинг олдини олиш бутун жамият учун кенг миқёсли ва салмоқли ўзгарувчанлик фойдасини келтиради. Таълим ўзгарувчанлик фойдасининг яна бир классик мисоли бўлиб хизмат қилади. Таълим индивидуал истеъмолчига фойда келтиради: «юқори малакали» инсонлар одатда «малакаси паст» инсонларга нисбатан юқори даромадлар кўради. Лекин таълим бутун жамият учун ҳам катта фойда келтиради; масалан, иқтисодиёт бир томондан иш унуми юқори бўлган ва универсал иш кучидан кўпроқ фойда кўрса, иккинчи томондан жиноятни олдини олиш, қонунларни ижроси устидан назорат ва ҳайрия дастурларига камроқ харажат қилиш ҳисобига ютади. Аҳолининг сиёсий фаоллиги ҳам бевосита билим даражасига боғлиқлиги ҳам салмоқли аҳамият касб этади, масалан, сайловда иштирок этаётган шахслар орасида билим даражаси бўйича сайловчилар улуши ортиб бормоқда.
15.4 расмда ўзгарувчанлик фойдасини ресурслар тақсимотига таъсири кўрсатилган. Ўзгарувчанлик фойдасининг мавжудлиги фақатгина айрим шахс ва фирмалар фойдасини акс эттирувчи бозор талаби эгри чизиғи фойданинг умумий ҳажмини камайтираётганлигидан далолат беради. Бозор талаби эгри чизиғи ишлаб чиқарилиши ўзгарувчанлик фойдасини келтириб чиқарувчи товар ва хизматларни таъминлаш ва истеъмол қилиш билан боғлиқ барча кўринишдаги фойдани қамраб олмайди. Шу тариқа, 15.4 расмдаги D эгри чизиғи айрим шахслар таълим олиши натижасида кўрилган фойдани аск эттиради; D_t эгри чизиғи ушбу хусусий фойдага умуман жамият учун келаётган қўшимча ўзгарувчанлик фойдаси ҳам қўшилгандаги фойдани ўз ичига олади.

15.4 расм

Шундай қилиб, D бозор талаби ва S_t таклифи Q_e маҳсулотининг мувозанатли ҳажмини яратаётган бир вақтда, бу миқдор Q₀ маҳсулотининг мақбул ҳажмидан кам бўлиб чиқмоқда. Демак, бозор тизими етарли таълим даражасини таъминламаяпти; бунда ресурслар таълим мақсадлари учун талаб даражасида йўналтирилмайди.