Texnologiyasi


ERLVCHANLIK VA  ERITUVCHI  MODDALAR



Download 9,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet73/133
Sana31.12.2021
Hajmi9,76 Mb.
#274573
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   133
Bog'liq
Dori turlari texnologiyasi (K.Muhammadjonova)

ERLVCHANLIK VA  ERITUVCHI  MODDALAR
Eritmalar  kimyoviy  birikma  bilan  mexanik  aralashmalar  o‘rtasida 
turadi.  Kimyoviy birikmalarda  eritmalar  tarkibini  o'zgartirib  turishi  bilan 
farqlansa,  mexanik  aralashmalardan  esa  bir  turliligi  bilan  farqlanadi. 
Shuning  uchun  eritmalarni  kamida  ikki  komponcntdan  tashkil  topgan  bir 
bosqich  sistema deb  qaraladi.
122
www.ziyouz.com kutubxonasi


Eruvchanlikning  asosiy  alomatlaridan  biri  uni  o‘z-o‘zidan,  hcch 
qanday  (a'sir  kuchisiz  erishidir.  Erililadigan  modda  erituvchi  bilan 
qo'shilsa,  crish jarayoni  boshlanadi  va  birozdan  so‘ng  teng  tarkibli  eritma 
hosil  bo'ladi.  Erituvchilar  qutbli  va  qutbsiz  molckulaga  ega  moddalardan 
iborat 
bo'lishi 
mumkin. 
Qutbli 
molekulalardan 
tashkil 
topgan 
crituvchilarga;  suv,  kislotalar,  spirtlar,  glikollar,  aminlar  kiradi.  Qutbsiz 
erituvchilarga uglevodorodlar misol  boMadi.
Erituvchilarni  tanlashda  avvaldan  ma'lum  boMgan  oddiy  qoidaga 
rioya qilinadi:
-   «o‘xshashi  o'xshaydiganda  criydi».  Amalda  bu  qoida,  biron-bir 
moddani  eritish  uchun  shunday  erituvchi  olinishi  kerakki,  ularning 
struktura  tuzilishi o‘xshash  boMsin yoki  bir-biriga yaqin  kimyoviy xossasi 
ega boMishi  kerak,  deb tushuniladi.
Suyuqliklarni  suyuqlikda  erish  darajasi  turlicha  boMadi.  Bir-birida 
juda  yaxshi  eriydigan  suyuqliklar  bor  (masalan,  suv  va  spirt).  Buning 
sababi  molckulalar  o‘rtasidagi  o‘xshashIik.  Bir-birida  ma'lum  qismda 
eriydigan  suyuqliklar  (masalan,  efir  va  suv)  va  bir-birida  amalda  crimay- 
digan  suyuqliklar  mavjud  (benzol  va  suv).  Qutbli  va  qutbsiz  suyuqliklar 
ham  ma'lum  bir  qismda  bir-birida  eriydi.  Harorat  koMarilishi  bilan 
suyuqliklarning  bir-birida  erishi  kuchayadi.  Ko'pincha  ikki  suyuqlik 
araiashmasi  o'ziga  xos  ma'lum  bir  harorat  bir-biri  bilan  chcklanmagan 
miqdorda  aralashib  kctadi.  (Masalan  fenol,  suv  aralashmasi  68-80°Cda 
bir-biri  bilan  cheklanmagan  proporsiyada  aralashadi.)  Bosimning 
o'zgartirilishi  erish jarayoniga ham  ta'sir qiladi.
lchish  uchun  tayyorlanadigan  eritma  tarkibidagi  erituvchi  sifatida 
odatda  tozalangan  suv  olinadi.  Tozalangan  suv  farmakologik  indifferent 
suyuqlik  hisoblanadi.  Agar  critma  tarkibidagi  suyuqlik  rctscptda  ko‘rsa- 
tilmasa,  albatta tozalangan  suv olinishi  zarur.
Suv  ham  maMum  bir  erituvchi  xususiyatiga  ega  va  u  maMum  bir 
guruh  dori  moddalarni  maMum  bir  qismda  critishi  mumkin.  Modda 
eruvchanligi  deb,  100  g eritmani  to‘yintirish  uchun  kerak  boMgan  modda- 
ning  gramm  miqdoriga  aytiladi.  Dori  moddalar  cruvchanligi  to‘g‘risidagi 
ma'lumot  Davlat  Farmakopeyasida  va  shu  dori  moddasini  ifodalovchi 
ma'lum  tcxnik  ma'lumotlarda  kcltirilgan.  XI  Davlat  Farmakopeyasida 
(I-tom,  176-bet)  eruvchanlikni  bclgilash  uchun  quyidagi  atamalar  qabul 
qilingan.
123
www.ziyouz.com kutubxonasi


Eruvchanlikni  aniqlash  usuli.  Aniq  tortib  olingan  moddani  o‘lchab 
olingan  suyuqlikka  solinadj  va  10  daqiqa  ichida  20±2°  Cda  to'xtovsiz 
chayqatiladi.  Moddani  hovonchada  oldindan  maydalab  olish  mumkin. 
Sekin  eriydigan  moddalar  suv  hammomida  30°  Cgacha  isitiladi. 
Faqat  kuzatish  uchun  ularni  ham  20°  Cgacha  sovitiladi  va  1-2  daqiqa 
chayqatiladi (6-jadval).
Sekin  criydigan  moddalar  uchun  erish  sharoiti  DF  maqolalarida 
ko'rsatiladi.  Moddaning  eruvchanligi  haroratga  uzviy  bog'liq.  Dorivor 
moddalarning  asosiy  qismi  harorat  ko'tarilishi  bilan  eruvchanligi 
oshadi.  Lekin  ayrim  holda,  aksincha,  harorat  ko'tarilishi  eruvchanlikni 
pasaytiradi  (masalan,  aktinomitsinlar,  kalsiy  tuzlari).
6-jadval
Belgilangan  alam a la r
1  g  m oddani  eritish  uchun  kerak 
bo‘lgan erituvchi (ml)  m iqdori
Juda oson eriydigan
1  m!  gacha
Oson eriydigan
1  ml  dan  to  10 ml  gacha
Eriydigan
10-30 ml  gacha
Ma'lum qismda eriydigan
30-100 ml  gacha
Kam eiiydigan
100-1000 ml  gacha
Juda kam  eriydigan
1000  10 000 ml  gacha
Amalda erimaydigan
10 000 ml dan ko‘p
Ayrim  dori  moddalari  sekin  eriydi,  lekin  critish  natijasida  yuqori 
konsentratsiyali  eritmalar  olish  mumkin.  Bunday  moddalar  erishini  tez- 
lashtirish  maqsadida  ularni  isitish,  eruvchi  moddani  oldindan  maydalab 
olish va aralashtirish  mumkin.
Farmatsiya  amaliyotida  ishlatiladigan  chin  critmalar  kcng  tarqalgan 
bo'lib, ulami  eritishda qo'llangan  erituvchiga qarab  2  guruhga  bo'linadi:
1.  Suvdagi  eritmalar
2.  Boshqa erituvchilarda erigan  eritmalar.
Ularda  erigan modda  agregat  holatiga  qarab:
1.  Qattiq  moddalarning eritmalari.
2.  Suyuq  moddalaming  eritmalari.
3.  Gazsimon  moddalar critmalari.
124
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 9,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish