Texnologiyasi


Suvsiz  eritmalar  sifatini  baholash



Download 9,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet87/133
Sana31.12.2021
Hajmi9,76 Mb.
#274573
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   133
Bog'liq
Dori turlari texnologiyasi (K.Muhammadjonova)

Suvsiz  eritmalar  sifatini  baholash.  Suvsiz  eritmalar  sifatini  baho- 
lashda  avval  ularning  hujjatlari  (retsept,  pasport),  yorlig‘i,  rangi, 
hidi,  mexanik  zarrachalarning  bor-yo'qligi  tekshiriladi.  Glitserinli  va 
moyli  eritmalarning  umumiy  og‘irligi,  spirtli  eritmalarning  esa  hajmi 
tekshiriladi.
149
www.ziyouz.com kutubxonasi


VII  BOB.
GETEROGEN  SIST E M A L A R ,  YIJQORI  M O LEK ULALI 
B IR IK M A L A R ,  KOLLOID  E R IT M A L A R
Molekula  og'irliklari  bir  necha  ming,  million  va  undan  ortiq  bo'lgan 
birikmalar  yuqori  molekulali  birikmalar  (YuMB)  deb  yuritiladi.  Bunday 
birikmalarning  molekula  og'irligi  nihoyatda  katta  bo'lib,  yuzlab  va 
minglab  atomlar  birikmasidan  tashkil  topgan.  Atomlar  asosiy  valentlik 
bog'lari  bilan  bog'langandir.  Tomonlari  bir-biri  bilan  maMum  diametrik 
simmetriyali  oddiy  molekulalardan  farqlanib,  bu  jihatdan  yuqori 
molekulali  birikmalar  nihoyatda  keskin  nomutanosiblikka  ega.  YuMB 
molckulalarining  tuzilishi  uzun  ipsimon  tuzilishda  boMadi.  Masalan, 
selluloza  molekulasining  uzunligi  400-500  mkm  boMsa,  uning  eni 
0,3-0,5  mkm  dir.  Molekula  eni  yupqa  1  mkm  dan  kam  boMishi  ularni 
erituvchi  bilan  qo'shilganda  chin  eritmalar  hosil  qilishini  bildiradi. 
Molekula  oMchami  kattaligi  YuMB  eritmalarining  diffuziyalanishini 
qiyinlashtiradi.  Shu  sababli  bunday  molekulalar  yarim  oMkazuvchi  mem- 
branalardan  o‘tmaydi.  YuMB  eritmalari  kolloid  eritmalarga  o‘xshaydi, 
ammo bu  o'xshashlik  bilan ikkala critma xususiyati  bir xil  deb boMmaydi.
Molekulalarining  ulkanligi  YuMB  xossalarining  o‘ziga  xos  xusu- 
siyatlarini  belgilaydi.  YuMB  erituvchida  chin  critma  tartibida  tarqaladi, 
ular  molekulalarining  ulkan  bo'lishidan  qat’i  nazar,  ipsimon  ko‘ri- 
nishdaligi  ultramikroskop  ostida  ham  koMinmaydi.  Bunday  eritmalarni 
yorugMik  nurini  bukish  xususiyati  borligi  esa,  eritma  tusini  loyqalashtirib 
koMinishi  yoki  opalessensiya  hodisasini  namoyon  ctishiga  sabab boMadi.
YuMB  eritmalari  Vant-Goff  qoidasiga  bo'ysunmaydi.  Ularning 
osmotik  bosimi  molekula  ogMrligiga  nisbatan  juda  kam  koMinsa-da, 
lekin  molekula  soniga  nisbatan  ancha  yuqori  osmotik  bosimga  ega. 
Bunday  eritmalar  yetarli  darajadagi  qovushqoqlik  va  tiksotropiya 
holatlarini  aks  ettiradi.  Shuning  uchun  ham  YuMB  struktur  birikmalar 
sistemasiga  kiradi.  Bunday  birikmalar  erishdan  otdin  bo'kadi.  Oddiy
150
www.ziyouz.com kutubxonasi


molekulali  moddalar  erish  jarayonida  esa  bunday  holat  kuzatilmaydi. 
Erish  jarayonida  o'zi  ham  bir  necha  bosqichda  o‘tadi.  Avvalo  YuMB 
erituvchi  bilan  birlashganda  erituvchi  molekulalari  YuMB  molekula 
og‘ir!igini  to'ldirib  joylashadi  va  molekulalarini  bir-biridan  ajratadi. 
Shundan  so‘ng  erituvchi  molckulalari  kapillar  diffuziya  kuchi  orqali 
YuMB  molekulasiga  so'riladi,  natijada  makromolekulalardagi  gidrofil 
(erituvchi  suv  boMganda)  funksional  guruh  gidratlanishi  natijasida  suv 
molekulalarining YuMB molckulasida so‘rilishi  kuchayib uni  to‘yintiradi.
Gidratlanishning  yana  bir  mohiyati  shundan  iboratki,  YuMB 
molckulalariga  bog'lanish  kuchi  yo'qoladi,  yumshatiladi.  Molekulalararo 
hosil  boigan  bo‘shliqlarni  toidiradi.  YuMB  molckulalari  bir-biridan 
ajratilib,  m aium   oraliqda  ajralgandan  keyin,  erkin  harakat  kuchiga  ega 
boigandan  so‘ng,  ular  eritmada  tarqalib,  bo'kish  jarayonida  erishga 
o‘tadi.
Bo‘kish  jarayoni  ham  ikki  bosqichda  o'tadigan  boiib,  birinchisi  -  
hoilanish  jarayoni  (solvatsiya)  -   bunda  YuMB  erituvchi  bilan  hoilanadi 
va  uning  umumiy  hajmi  kamayadi,  hoilanish  jarayoni  issiqlik  ajralish 
bilan  boradigan  jarayonida  boiib,  unda  eritma  harorati  ko'tariladi. 
Bo'kishning  kcyingi  bosqichida  suyuqlik  molckulalari  YuMB  mole- 
kulalariga  so'riladi.  Bu  diffuzion  jarayonda  boiib,  bunda  YuMB 
molckulalariga  ko‘p  miqdorda  suvni  shimadi  va  shuning  uchun  ular hajm 
jihatidan,  og'irlik jihatidan  ham  10-15  marta  kattalashadi.  Bo'kish  -   har 
doim  ham  bo‘kish  jarayonida  YuMBni  erib  eritmaga  o‘tib  ketishi  bilan 
yakunlanmaydi.  Bo‘kish  jarayoni  uzlukli  va  uzluksiz  bo‘lishi  mumkin. 
Bu,  albatta,  YuMB  xususiyatlari  bilan  bog‘liq  masala  bo‘lib,  ana  shu 
xossa  YuMB  eritmalarining  ikki  xil  boMishini  ko‘rsatadi.  Bulardan  biri 
uzluksiz  bo'kish  xususiyatiga  ega  YuMB  bo'lib,  ular  erituvchini  shunday 
chaqqonlik  bilan  yutadiki,  bo'kish  nihoyasida  molekulalar  chin  eritmalar 
kabi  critmada  tarqaladi.  Uzlukli  bo‘kadigan  YuMBIarda  esa  erituvchi 
yutilishi  uzlukli  bo‘ladi,  ya'ni  ma'lum  hajmda  erituvchining  YuMB 
molekulasiga  o'tishi  natijasida  molckula  ma'lum  bir  holatga  yotishi 
bilan  bo'kish  jarayoni  to‘xtaydi  va  bunday  molekula  erituvchida  qancha 
turishidan  qat'i  nazar,  u  eritmaga  o'tmaydi.  Gel  yoki  bo‘kkan  holida 
qoladi.  YuMB  nar qanday  suyuqlikda  ham  bo'kavermaydi.  Buning uchun 
shu  YuMB  molekulalariga mos erituvchi boMishi  kerak.
Misol:  YuMB  molekulalariga  mos  tarkibida  qutbli  guruhlar  ko‘p 
bo‘lsa,  u  albatta  qutbli  erituvchilarda  (shu  jihatdan  suvda),  uglevodo-
www.ziyouz.com kutubxonasi


roddan  tashkil  topgan  guruhlarga  ega,  YuMB  esa  qutbsiz  eruvchilarda 
bo‘kish  xossasiga  ega.  Dorixonada  bunday  eritmalar  juda  ko‘p  uchraydi. 
Rular  o'simlik  va  hayvon  oqsillari,  kraxmal,  pektin  kamed,  o‘simlik 
shilimshiqiari  va  boshqalardir.  Bu  birikmalar  har  xil  nisbatda  ckstrakt, 
galen prcparatlari  va mikstura  tarkibida uchraydi.
Yuqori  molekulali  birikma  (YuMB)  lar  eritmasi  dori  texnologiyasida 
dori  vositasi  yoki  yordamchi  modda  sifatida  ishlatiladi.  Ularga  molekular 
og‘irligi  10  000  dan  katta  bo‘lgan  moddalar kiradi.  YuMB  chin  eritmalar 
hosil  qiladi,  molekulalar  oMchami  1-100  nm  gacha.  YuMB  critmalarining 
texnologiyasi  ular  molekulasining  tuzilishiga  bog‘liq.  YuMBlar  mole- 
kulasi  shakliga  ko‘ra  2  turga  bo'linadi:  sferik  tuzilishli  (oqsillar),  chiziqli 
strukturali  (kraxmal,  selluloza hosilalari).
Sferik shaklli  YuMBning erish jarayoni  past molekulali  moddalarning 
erishidan  kam  farq  qiladi.  Bular  oson  gidratlanib,  eritmaga  o‘tadi. 
Bunday  YuMBlarni  cheksiz  bo'kuvchi  YuMB  dcyiladi.
Chiziqli  tuzilishga  ega  boMgan  YuMBning  erishi  ikki  bosqichda 
boradi:  1- bo'kish,  2 - erish.
Karboksil  guruhi  4  ta,  gidroksil  guruhi  3  ta,  keto,  algid  guruhi  2  ta 
suv molekulasini  ushlab gidratlanish xossasiga ega.
YuMB  bo‘kib,  hajmi  10-15  marta  ko‘payadi.  Lekin  oxirigacha  erib 
ketmaydi.  Haroratning  ko'tarilishi  erish  jarayonini  oxiriga  yetkazadi 
(masalan, jclatinda).

Download 9,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish