Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

xizmatlar imkoniyatlarini taqqoslash 2.2-jadvalda keltirilgan. 
         
 
2.2- jadval  
HSAT (1G), (2G, 2.5G) va (3G) avlodlari taqdim etadigan xizmatlar 
imkoniyatlarini taqqoslash 
Avlod 
1G 
2G 
2.5G 
3G 
Foydala-
nilgan davri 
80-90 yy 
 2000 y 
gacha 
2001-2002  yy 
2003 illari 
Xizmatlar 
  
Telefon   
(ma’lu-
motlarni 
analog 
uzatish)  
Telefon 
(nutqni 
raqamli 
uzatish), 
Qisqa 
elektr 
xabar-larni 
qabul 
qilish-
jo‘natish, 
O‘yinlar, 
Ovozli 
pochta, 
Internet 
Telefon  
Konferensiya-
lar   
Davomli elektr 
xabarlarni 
qabul qilish-
jo‘natish,  
Ovozli 
tasvirlarni  
qabul qilish-
jo‘natish, 
Fakslarni  
qabul qilish-
jo‘natish,  
Ovozli pochta, 
Internet,  
Mijozning 
joylashish 
o‘rniga bog‘liq 
xizmatlar,  
Mobil banking,  
Radio/MP3 
Pleyer, 
Karaoke  
Multi-o‘yinlar, 
 Foto suratga 
olish  
Telefon  (nutqni raqamli 
uzatish )  
Videotelefon  
Konferensiiyalar 
Videokonferensiyalar  
Elektr xabarlarni qabul 
qilish-jo‘natish,  
Ovozli tasvirlarni  qabul 
qilish-jo‘natish, 
Fakslarni  qabul qilish-
jo‘natish,  
Ovozli pochta, 
Video pochta  
Internet xizmatlarga 
yuqori tezlikli ulanish,  
Mijozning joylashish 
o‘rniga bog‘liq xizmatlar,  
Mobil banking,  
Radio/MP3 Pleyer, 
Karaoke  
Multi-o‘yinlar, 
TV/Video Pleyer  
Olisdan tibbiy 
diagnostika, ta’lim olish,  
Avtomobil navigatsiyasi, 
shahar navigatsiyasi 
Video/foto suratga olish  
Ma’lu-
motlarni 
uzatish 
- 
9.6 Kbit/s 
dan 
4.4 
Kbit/sgacha 
57.6Kbit/sdan 
 
115Kbit/sgacha 
144Kbit/sdan 
2Mbit/sgacha 

---

96 
 
Uchinchi 
avlod 
xizmatlari 
to‘plamiga 
videotelefon, 
videokonferensiyalar, video-pochta, Internetga yuqori tezlikli ulanish, 
TV/video  pleer,  olisdan  tibbiy  diagnostika,  o‘qish,  avtomobil  va 
shahar 
navigatsiyasi, 
video/foto 
suratga 
olish 
qo‘shiladi. 
Ma’lumotlarni uzatish tezligi sezilarli ortadi. 
 
2.5. 4G sotali aloqa tizimlari konsepsiyasi 
 
Xalqaro telekommunikatsiyalar ittifoqi 4G texnologiyani manba 
yoki qabullagich harakatlanadigan  sharoitlarda 1Gbit/sgacha va ikkita 
mobil 
qurilmalar 
orasida 
ma’lumotlarni  almashlashda  100 
Mbit/sgacha  ma’lumotlarni  uzatilishi  tezliklarini  ta’minlaydigan 
simsiz  kommunikatsiya  texnologiyasi  sifatida  aniqlaydi.  4G 
texnologiyada  ma’lumotlarni  qayta  uzatish  IPv6  bo‘yicha  amalga 
oshiriladi. Bu tarmoqlarning ishlashini, ayniqsa, agar ular har turlarda 
bo‘lsa engillashtiradi.  Zarur tezlikni ta’minlash uchun  40 va 60 GHz 
chastotalar ishlatiladi [13].  
4G  uchun  qabul  qilish-uzatish  qurilmalarini  yaratuvchilar 
raqamli  uzatishda  sinalgan  usul  –  OFDM  chastotalarni  ortogonal 
ajratishli 
multiplekslash 
usuli 
qo‘llanishdi.  Signalni  bunday 
manipulyatsiyalash  uslubi  o‘zaro  halaqitlarsiz  va  buzilishlarsiz 
ma’lumotlarni  sezilarli  zichlashtirishga  imkon  beradi.  Bunda 
ortogonallikka  rioya  qilinadigan  chastotalar  bo‘yicha  bo‘lish  bo‘lib 
o‘tadi.  Har  bir  tashuvchi  to‘lqin  maksimumi  qo‘shnilari  nolga  teng 
bo‘lgan  momentda  keladi.  Bu  bilan  ularning  o‘zaro  ta’sirlashishini 
oldi  olinadi,  shuningdek  chastotalar  spektri  samaraliroq  ishlatiladi, 
“interferensiyaga qarshi” himoya polosalari kerak bo‘lmaydi. 
Signalni  uzatish  uchun  vaqt  oralig‘ida  ko‘p  ma’lumotlar  qayta 
uzatiladigan  fazalar  suriladigan  modulyatsiyalash  (PSK  va  uning 
turlari)  yoki  zamonaviyroq  va  kanalning  o‘tkazish  polosasida 
maksimumni  chiqarishga  imkon  beradigan  kvadraturali  amplitudaviy 
modulyatsiyalash  (QAM)  qo‘llaniladi.  Aniq  bir  tur  talab  qilinadigan 
tezlik va qabul qilish sharoitlariga bog‘liq tanlanadi. 
         Signal  uzatishda  ma’lum  parallel  oqimlar  soniga  bo‘linadi  va 
qabul qilishda yig‘iladi. 
O‘ta yuqori chastotalarda ishonchli qabul qilish va uzatish uchun 
aniq  bir  bazaviy  stansiyaga  sozlana  oladigan  adaptiv  antennalarning 
qo‘llanilishi  rejalashtiriladi.  Lekin  shahar  sharoitlarida  bunday 
antennalarga  to‘g‘ri  yo‘nalishni  aniqlashga  signalni  tarqalishi 

---

97 
 
jarayonida  vujudga  keladigan  so‘nishlar  –  uning  buzilishi  halaqit 
berishi mumkin. Bu yerda OFDMning yana bir o‘ziga xos xususiyati – 
so‘nishlarga  barqarorlik  (har  xil  modulyatsiyalash  turlari  uchun 
so‘nishlarga o‘z zahirasi mavjud) qutqaradi. 
To‘g‘ri ko‘rinish bo‘lmaganida ham ishlash imkoniyati mavjud, 
bu GSM standarti telefonlariga halal beradi. ODFMning kamchiliklari 
bu  dopler  buzilishlarning  sezgirlik  va  elektron  komponentlar  sifatiga 
talablar hisoblanadi. 
Hozirgi vaqtda 4G sotali tizimlarini qurish uchun asosiy nomzod 
sifatida  shahar  sharoitlarida  IP  tarmoqlaridan  foydalanish  hisobiga 
infratuzilmaning past narxi, radiochastotalar resurslarini tejash, yuqori 
aloqa  sifatiga  ega  bo‘lgan  LTE  texnologiyasi  ko‘rilmoqda.  LTE 
texnologiyasi  fizik  darajasining  asosi  ko‘p  tomonlama  ulanishni 
tashkil  etish  uchun  paketli  uzatish,  adaptiv  ko‘p  darajali 
modulyatsiyalash  va  OFDMA  texnologiyasi  hisoblanadi.  Aynan  bu 
texnologiya  birinchi  navbatda  ma’lumotlarni  uzatish  bo‘icha 
revolyusion imkoniyatlarni ishlatilishiga imkon beradi. 
         Eng  texnik  rivojlangan  davlatlar  hozirgi  vaqtda  3Gdan 
foydalanishga  aktiv  o‘tishmoqda,  ko‘plab  tarmoqlarda  esa  hozirning 
o‘zida 3,5G belgilashni olgan texnologiyalar qo‘llanilmoqda. Hozirda 
tijorat  ishlatilishida  90  tadan  ortiq  bunday  tarmoqlar  mavjud.  Lekin 
telekommunikatsion  industriya  tahlilchilarining  fikricha,  yaqinda 
uchinchi  avlod  tarmoqlarini  joriy  etish  zaruratiga  kelgan  qator 
davlatlar,    endi  4Gni  qisman  ishlatish  bilan  bir  avlodga  “sakrashni” 
afzal ko‘rishmoqda. 
2005  yildayoq  NTT  DoCoMo  yapon  simsiz  aloqaning  yangi 
standarti  ustidagi  ishlardagi  muavffaqiyatlar  -  4G  tarmoqlari  simsiz 
kanallari  bo‘yicha  100  Mbit/sek  tezlikda  ma’lumotlarni  uzatish 
bo‘yicha  muvffaqiyatli  eksperimentlar  o‘tkazilganligi  haqida  xabar 
qildi. SHunday qilib, NTT DoCoMo raqobatchilardan kamida 4 yilga 
ilgarilab  ketgani  ma’lum  bo‘lib  qoldi.  Lekin  faqat  2006  yilning 
ikkinchi  yarmida  yirik  milliy  va  xalqaro  operatorlar  4G  standartini 
ishlab chiqish uchun rasmiy hamkorlikni boshladi. 
Next Generation Mobile Network Cooperation (NGMNC) ishchi 
guruhi  butun  dunyodan  GSM-  va  CDMA-operatorlarini,  ularning 
to‘rtinchi  avlod  mobil  aloqa  tizimlariga  talablarni  aniqlash  uchun 
birga  to‘pladi.  Guruhni  asosiy  a’zolari  Sprint  Nextel,  T-Mobile, 
Vodafone,  KPN  va  Orange  bo‘ldi,  ularga  NTT  DoCoMo  va  China 
Mobile  qo‘shildi.  Bu  birlashma  Buyuk  Britanida  korxona  ochdi,  u 

---

98 
 
2007  yilning  iyulida  ma’lumotlar  paketli  kommutatsiyalanadigan 
to‘liq  masshtabli  tarmoqni  ishlab  chiqishni  boshladi.  Guruhning 
texnologik  masalalaridan  biri  barcha  3G-texnologiyalarda,  shu 
jumladan  UMTS  va  EV-DOlardan  4Gga  asta-sekin  o‘tishga 
tayyorlash hisoblanadi. 
Xitoyda  sotali  aloqa  tarmoqlarini  rivojlantirishga  boshqacha 
nazar  bilan  qaraladi.  2007  yilning  yanvarida  bir  necha  oylar 
sinovlardan  keyin  SHanxayning    CHangning  hududida  dunyodagi 
birinchi  to‘rtinchi  avlod  mobil  kommunikatsiyalar  tarmog‘i  rasman 
ishga  tushirildi.  Tizim  100  Mbit/s  ma’lumotlarni  simsiz  uzatish 
tezligini  ta’minlaydi,  buni  optik  tolali  texnologiyalar  yoki  qisqa 
masofalarda  mis  kabellar  olishga  imkon  beradigan  tezlikka 
tenglashtirsa bo‘ladi. Ta’kidlash kerakki, 3Gdan  4Gga o‘tish bo‘yicha 
tadqiqotlar loyihasi Xitoy tomonidan 2001 yildayoq ishga tushirilgan. 
Amaldagi  tizimni  ishga  tushirish  19,2  million  dollarga  tushdi.  4Gni 
keng joriy etish 2008 yilda Pekinda boshlandi. 
Evropada ham to‘rtinchi avlod birinchi mobil aloqa tarmoqlarini 
ishga  tushirishga  kirishildi.  LTE  (Long-Term  Evolution)  loyihasida 
qatnashishga  o‘z  istaklarini  T-Mobile  International,  Orange  va 
Vodafone  Group  yirik  evropa  operatorlari,  shuningdek  Alcatel-
Lucent, Nokia Siemens Networks, Nortel Networks va Ericsson mobil 
qurilmalar  ishlab  chiqaruvchilari  bildirdi.  LTEni  testli  ishga  tushirish 
2007  yilning  mayida  boshlandi,  tijorat  ishlatishga  esa  birinchi 
tarmoqlar 2009-2010 yillarda ishga tushirildi. 
Mutaxassislar  hozirning  o‘zida  aminki,  4G  xizmatlari  evropa 
abonentlari uchun yaqin yillarda ommaviylashishi ehtimoli kam. Axir 
hatto  birinchi  tarmoqlari  ishga  tushirilganidan  7  yil  o‘tgan  bo‘lsada, 
ular 
o‘z  imkoniyatlaridan  yarimidan  kamida  ishlatilmoqda. 
Tahlilchilar  buni  uchinchi  avlod  xizmatlariga  oshirilgan  tariflarga 
bog‘lashmoqda. Shunday qilib, 4Gning muvaffaqiyatida muhim rolni 
evropa  operatorlarining  narx  siyosati  o‘ynaydi.  Axir,  aslida,  barcha 
foydalanuvchilarni  yuqori  tezlikli  Internet  va  unga  bog‘liq  xizmatlar 
qiziqtiravermaydi,  ko‘pchilikka  oddiy  ovozli  aloqa  kerak.  3Gning 
muammolarini  hisobga  olinganda  telekommunikatsion  xizmatlar 
bozoriga  to‘rtinchi  avlod  texnologiyalarining  ta’siri  Yevropada  faqat 
2020 yilga kelib bilinadi. 
Hozirda  AQShda  Nextel  mobil  aloqa  operatori  Flarion 
kompaniyasining  4G  tizimi  foydasiga  3Gni  rad  etish  imkoniyatini 
ko‘rib  chiqmoqda.  Nextel  testlash  sohasini  kengaytirish  bilan  xabar 

---

99 
 
qiladiki,  «4G  hayot  faoliyatini  tekshirish  Amerika  janubidagi  yirik 
shaharlarlardagi 150  ta bazaviy stansiyalarni qamrab oladi».  Ispaniya 
operatori  esa  uchinchi  avlod  tarmoqlarini  joriy  etishdan  voz 
kechmayapdi, faqat “bitta avlod sakrashni” mo‘ljalash uchun ularning 
qo‘llanishi  ko‘lamlarini  cheklayaptdi.  Agar  Yangi  Dunyoda  faqat 
Flarion  kompaniyasining  echimlari  yaxshi  kutib  olingan  bo‘lsa,  bu 
yerda IPwireless ishlanmalariga afzallik berilmoqda, bu yuzaga kelgan 
vaziyatda juda qulay, chunki 3G joriy etishdan tegishli ishlatiladi. 
         Tahlilchilar  ta’kidlashadiki,  4G  tarmoqlarni  ishlatishga  kiritish 
yo‘lida  qator  muammolar  mavjud.  Birinchidan,  bozorda  abonentlar 
qurilmalari mavjud emas. Bunday telefonlar agar bo‘lganida juda ko‘p 
energiya  talab  qilar  edi  va  akkumulyatorlarda  uzoq  ishlay  olmas  edi 
(hozirda  bu  muammolar  3G-qurilmalarda  ham  mavjud).  Ikkinchidan, 
Internetga  tezkor  ulanish  va  videoservislar  hozirda  telefonlarga 
o‘rnatilganlariga  qaraganda  o‘lchami  bo‘yicha  katta  va  sifatliroq 
displeylarni talab qilar edi.  
Lekin  asosiy  muammo  tamoyilial  boshqa  xarakterga  ega.  Bu 
shundan  iboratki,  to‘rtinchi  avlod  tarmoqlari  qurishga  kapital 
qo‘yilmalar  2G  va  hatto  3G  tarmoqlardagiga  qaraganda  ancha 
salmoqli  bo‘lishi  kerak.  Shu  bilan  birga  investorlar  hozircha 
ehtiyotkorlik  qilishmoqda,  ular  4G-loyihalarning  kerakli  iqtisodiy 
samara  berishiga  ishonch  hosil  qilishmagan.  Buning  ustiga  ayrim 
ishlab  chiqaruvchilar  4G  va  simsiz  keng  polosali  tarmoqlarni  inkor 
qilishni  taklif  etishmoqda.  Turli  vaziyatlarda  foydalanuvchilar  eng 
to‘g‘ri  keladigan  ulanish  usulini  tanlash  imkoniyatiga  ega  bo‘ladi. 
Lekin har qanday holda 4G dan foydalanishning asosiy variantida Wi-
Fi texnologiya shafqatsiz raqobatchini oladi. 
4G  texnologiyalari  guruhi  orqali  taqdim  etadigan  juda  katta 
ma’lumotlar  oqimlarini  uzatishdagi  yangi  imkoniyatlar  hozirning 
o‘zida  mobil  kontentni  etkazib  beruvchilarda  o‘z  biznesini 
kengaytirish  haqida  o‘ylashga  majburlamoqda.  Agar  bugungi  kunda 
bu  bozordagi  asosiy  tovar  musiqa  va  oddiy  o‘yinlar  bo‘lsa,  u  holda 
4Gning  paydo  bo‘lishi  mobil  televidenie,  so‘rov  bo‘yicha  video 
(Video-On-Demand,  VOD),  «ilg‘or»  o‘yinlar  va  boshqalarni  ancha 
dolzarb 
qiladi. 
Bundan 
tashqari, 
4G 
tufayli 
mobil 
videokonferensiyalar  (videochatlar)  va  mobil  peer-to-peer-tarmoqlar 
mumkin bo‘ladi.  
        Mobil  o‘yinlar  bozorining  hajmi  hozirgi  vaqtda  1,6  milliard 
evroni tashkil etadi, binobarin, bu summaning 50 foizi Janubiy Koreya 

---

100 
 
va Yaponiyaga to‘g‘ri keladi. 2017 yilga kelib bozor bozor birmuncha 
ortadi  va  2  milliard  evro  baholanadi.  Bunday  sezilarsiz  ortishni 
sababini  Screen  Digest  mutaxassisilari  sotali  operatorlarning 
o‘yinlarga emas, balki musiqiy va televizion mobil servislarga e’tibor 
qaratishiga urinishi deb aytishmoqda. Musiqiy mobil kontent bozorida 
aksincha,  navbatdagi  besh  yil  davomida  keskin  ortish  kuzatiladi. 
Bozorning  hajmi  2006  yildagiga  qaraganda  8  martta  ortadi  va  1,47 
milliard  evroni  tashkil  etadi.  O‘sishning  asosiy  omillaridan  biri 
foydalanuvchilarga  nafaqat  audiotreklar,  balki  bir  vaqtda  bo‘ladigan 
(shu  jumladan  multimediali)  materiallarni  taqdim  etadigan  obuna 
bo‘ladigan  servislarning  mumkinligi  bo‘lib  qoladi.  2017  yilga  kelib 
bugungidek sotali abonentlar ko‘plat musiqiy kompozitsiyalarni mobil 
telefonlarga personal kompyuterlardan yuklanadi.