Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

207 
 
GLOSSARIY 
 
       ATO‘T - antenna – to‘lqin o‘tkazgich trakti 
       AMI - antenna – machta inshoatlari 
       ATS - avtomatik telefon stansiyasi 
       AChX - amplitudaviy - chastotaviy xarakteristika 
       RTBM – radiouzatish va televidenie bosh markazi  
       MABBM – magistral aloqani boshqarish bosh markazi 
       ES - yer usti stansiyasi 
       IKM - impulsli - kodli modulyatsiyalash 
       AIP - axborot - ijrochi punkt 
       KBV – yugurma to‘lqin koeffitsienti 
       NCH – nazorat chastotasi 
       LATS - liniya - apparat sexi 
       EUL – elektr uzatish liniyasi 
       MXA – magistral xizmat aloqasi 
       MTS – xalqaro telefon stansiyasi 
       AP – asosiy polosa 
       ORS – oxirgi radioreleli stansiya 
       VRTUM – viloyat radiotelevizion uzatish markazi 
       Uzat – uzatkich  
       Qab – qabullagich  
       SXA – stansion xizmat aloqasi 
       TIQ – texnik ishlatish qoidalari 
       PRI – polezioxron raqamli ierarxiya 
       OCH – oraliq chastota 
       RRL - radioreleli liniya 
       RRCHT – radioreleli chiziqli trakt 
       RRS - radioreleli stansiya 
       RRTUM - respublika radiotelevizion uzatish markazi 
       O‘YUCh – o‘ta yuqori chastota 
       XA – xizmat aloqasi 
       SRI – sinxron raqamli ierarxiya 
       TV - televidenie 
       TXK – texnik xizmat ko‘rsatish 
       TS - telesignalizatsiya 
       TB – teleboshqaruv  
       MATT – magistral aloqaning texnik tuguni 
       TF - telefoniya 

---

208 
 
       MAHM - magistral aloqa hududiy markazi 
       TRS - tugun radioreleli stansiyasi 
       RRRChT - raqamli radioreleli chiziqli trakt 
       RRRL - raqamli radioreleli liniya 
       RUT – raqamli uzatish tizimi 
       FV – favqulodda vaziyat 
2,5G  (2,5  Generation)  –  2-nchi  avlod  takomillashgan 
vositalaridan  foydalanishga  asoslangan,  lekin  3-avlod  xizmatlarini 
ta’minlay oladigan o‘tish davri texnologiyalari. 
3G  (3  Generation)  -  3-nchi  avlod.  IMT-2000  dasturi  doirasida 
ishlab  chiqilgan  mobil  aloqa  tizimlarining  avlodi.  Bu  avlod 
radioulanish  tarmoqlari  yuqori  mobillikli  abonentlar  (harakatlanish 
tezligi  120  km/soatgacha)  uchun  144  kbit/sgacha,  past  mobillikli 
abonentlar  (harakatlanish  tezligi  3  km/soatgacha)  uchun  384 
kbit/sgacha  va  2,048  Mbit/s  tezliklarli  ma’lumotlarni  almashlashni 
ta’minlaydi. 
3GPP  (3  Generation  Partnership  Project,  3-nchi  avlod 
hamkorligi  loyihasi)  -  IMT-2000  dasturi  doirasida  3-nchi  avlod 
tizimlarini  standartlashtirish  bo‘yicha  amaliy  ishlarni  o‘tkazilishi 
maqsadlarida 1998 yilning 4 dekabrida tashkil etilgan tashkilot. 
3GPP2  (3-rd  Generation  Partnership  Project  2,  3-nchi  avlod 
hamkorligi  ikkinchi  loyihasi)  –  Shimoliy  Amerikada  amalda  bo‘lgan 
ANSI-41 magistral bazaviy tarmoqlar asosida qurilgan 3G-standartlar 
texnik  spetsifikatsiyalarini  ishlab  chiqish  bilan  shug‘ullanadigan 
tashkilot. 
8-PSK  (8-Phase  Shift  Keying)  8  ta  pozitsiyali  Fazaviy 
Manipulyatsiyalash, bunda bitta simvol uchta bitlar bilan uzatiladi. 
AMPS (Advanced Mobile Phone System) – Takomillashtirilgan 
Mobil  Aloqa  Tizimi.  FDMAga  asoslangan  va  800  MGs  chastotada 
ishlaydigan analog tizim. Kanalning kengligi 30 kGs.  
Bluetooth  –  mobil  aloqa  telefonlari,  PK,  noutbuklar  va  boshqa 
periferiya  qurilmalari  orasidagi  simsiz  ulanish  standarti.  Ilmiy-tibbiy 
asosblar  ishlatadigan  2,45  GGs  bo‘sh  chastotada  kichik  masofali  (10 
metrgacha) kanallardan foydalanish ko‘zda tutiladi. 
BS (Base Station) - bazaviy stansiya.  
BSC (Base Station Controller) - bazaviy stansiya kontrolleri. 
BTS  (Base  Transciever  Station)  -  bazaviy  stansiya  qabullagich-
uzatkichi. 

---

209 
 
CDMA  (Code  Division  Multiple  Access)  –  kod  bo‘yicha 
ajratishli ko‘p tomonlama ulanish.  
CDMA2000 
1xEV-DO 
(CDMA2000 
1xData 
Only) 
- 
CDMA2000 1-nchi evolyutsiya, faqat ma’lumotlar.  
CDMA2000  1xEV-DV  (CDMA2000  1xEvolution  Data  and 
Voice) - 1-nchi evolyusiya, ma’lumotlar va ovoz. Maksimal tezlik 3-5 
Mbit/sgacha, 1,25 MGs kanaldagi normal uzatish qobiliyati 1 Mbit/sni 
tashkil etadi. 
CDMAOne  –  qabul  qilish  uchun  824-849  MGs  chastotalar 
diapazonini,  uzatish  uchun  874-899  MGs  chastotalar  diapazonini 
ishlatadigan to‘liq raqamli diapazon. 
Cell - Sota, yacheyka  
CEPT  (Conference  of  European  Post  and  Telecommunications) 
– 19 ta Evropa davlatlari tomonidan 1959 yilda ta’sis etilgan Evropa 
Pochta va Aloqa Konferensiyasi  
DECT  (Didital  Enhanced  Cordless  Telecommunications)  – 
simsiz aloqa raqamli mikrosotali tizim  
DS-CDMA  (Direct  Sequence  CDMA)  –  kanallar  kod  bo‘yicha 
ajratiladigan va spektr to‘g‘ridan-to‘g‘ri kengaytirishli ko‘p stansiyali 
ulanish  
DSSS  (Direct  Sequence  Spread  Sequence)  –  spektrni    to‘g‘ri 
ketma-ketlik  usuli  orqali  kengaytirish.  Dastlabki  ikkilik  signal 
tashuvchini  modulyatsiyalash  uchun  psevdo-tasodifiy  ketma-ketlikka 
o‘zgartiriladigan keng polosali signalni shakllantirish usuli. 
EDGE (Enhanced Data  rates for  Global Evolution), shuningdek 
UWC-136 (amaliy tezlik - 384 kbit/sek, nazariy erishiladigan tezlik - 
473,6 kbit/sek).  
FCC  (Federal  Communication  Commission)  –  Federal  aloqa 
komissiyasi  (FAK).  1934  yilda  tashkil  etilgan  va  chastotalar 
resurslarini  taqsimlanishiga  javobgar  AQSh  hukumati  organi. 
FCCning shtab-kvartirasi Vashingtonda joylashgan. 
FDD  (Frequency  Division  Duplex)  –  chastota  bo‘yicha 
ajratiladigan ikki tomonlama aloqa.  
FDMA  (Frequency  Division  Multiple  Access)  –  chastota 
bo‘yicha ajratiladigan ko‘p tomonlama ulanish  
GERAN  (GSM/EDGE  Radio  Access  Network)  –  radiulanishli 
GSM/EDGE tarmog‘i. 
GMSK  (Gaussian  Minimum  Shift  Keying)  –  bitta  simvol  bit  
bilan uzatiladigan Minimal Gauss Manipulyatsiyalash.  

---

210 
 
GPRS 
(General 
Packed 
Radio 
Services) 
–  paketlar 
kommutatsiyalanadigan  radio  tizimlari.  GPRS  ko‘pincha  GSM-IP 
(GSM Internet Protocol) sifatida aytiladi.  
GPS (Global Positioning System) – global pozitsiyalash tizimi.  
GSM  (Global  System  for  Mobile  communications)  –  Global 
mobil  aloqa  tizimi,  mobil  aloqa  raqamli  tizimi.  900,  1800  va  1900 
MGs  chastotalarni  ishlatadigan  sotali  aloqa  standarti.  GSM 
texnologiyasini  standartlashtirishga  mas’ul  Yevropa  elektr  aloqa 
standartlashtirish  instituti  (ETSI).  GSM  TDMA  texnoogiyani 
ishlatadi. 
GSM  1800  -    1800  MGs  chastotadagi  GSM  raqamli  standarti, 
shuningdek DCS 1800 yoki PCN sifatida ma’lum.  
GSM  1900  -    1900  MGs  chastotadagi  GSM  raqamli  standarti, 
shuningdek PCS sifatida ma’lum. 
GSM  900    -  900  MGs  chastotadagi  GSM  raqamli  standarti 
Yevropa va Osiyoning 100 dan ortiq davlatlarida tarqalgan. 
HSWD  (High  Speed  Wireless  Data)  –  yuqori  tezlikli 
ma’lumotlarni simsiz uzatish.  
IMT-2000  (International  Mobile  Telecommunications  -  2000)  – 
telekommunikatsiyalar 
xalqaro 
mobil 
qurilmalari 
2000. 
Bu 
tashabbusga 
muvofiq 
IMT 
xususiy 
tarmoqlar 
va 
umumiy 
foydalanishdagi  tarmoqlarda  qayd  etilgan  va  mobil  tizimlar 
foydalanuvchilariga xizmat ko‘rsatadigan sun’iy yo‘ldoshli va yer usti 
tizimli 
orqali 
global 
telekommunikatsion 
infratuzilmaga 
radioulanishni  ta’minlash  xizmatlari  standartini  ishlab  chiqadi. 
Boshqacha aytganda, bu uchinchi avlod aloqa xizmatlari hisoblanadi. 
IMT-SC (IMT-2000 Single Carrier) UWC-136 standarti loyihasi 
spetsifikatsiyalariga  asoslanadi,  unda  tizimning  juft  chastotalar  
polosalarida  ishlashi  shartlarida  mavjud    TDMA  tizimining 
imkoniyatlarini bosqichma-bosqich kengaytirish aniqlangan. 
IMT-TC  (IMT-2000  Time-Code)  –  XEAIda  taqdim  etilgan 
standart bo‘lib, vaqt bo‘yicha dupleks surilishli (TDD) TDMA/CDMA 
kanallar kodli-vaqt bo‘yicha ajratilishiga asoslangan va juft bo‘lmagan 
chastotalar  polosalarida aloqani tashkil etish uchun mo‘ljallangan. 
IPUI  (International  Portable  User  Identity)  –  xalqaro  abonent 
kodini tanish.  
ITU  (International Telecommunication Union) – Xalqaro Elektr 
Aloqa  Ittifoqi.  Bu  tashkilot  global  telekommunikatsion  tarmoqlar  va 

---

211 
 
interfeyslarni davlat va xususiy tashkilotlar foydalanishini boshqaradi. 
Tashkilotning shtab-kvartirasi Jenevada (SHveysariya) joylashgan. 
  
ITU-R  (International  Telecommunication  Union  –  Radio 
communication)  -  Xalqaro  Elektr  Aloqa  Ittifoqining  radioaloqa 
sektori.  1993  yilda  tashkil  etilgan  va  radioaloqa  bo‘yicha  halqaro 
maslahat qo‘mitasining (RHMQ) merosxo‘ri hisoblanadi. 
  
ITU-T  (International  Telecommunication  Union  -  Telecom 
Standartization) 
– 
Xalqaro 
Elektr 
Aloqa 
Ittifoqining 
telekommunikatsiyalar  sohasida  standartlashtirish  sektori.  1993  yilda 
tashkil  etilgan  va  telegrafiya  va  telefoniya  bo‘yicha  xalqaro  maslahat 
qo‘mitasining (TTHMQ) merosxo‘ri hisoblanadi. 
 JDC (Japanese digital cellular) – yapon raqamli sotali tizim. 
MC-TDMA  (Multi-Carrier  TDMA)  –  ko‘p  chastotali  TDMA. 
Vaqt  bo‘yicha  ajratishli  ko‘p  stansiyali  ulanish  aralash  texnologiyasi, 
bunda har bir kanal chastotasi va kadrdagi vaqt intervali nomeri bilan 
xarakterlanadi. 
OQPSK  (Offset  Quadrature  Phase-Shift  Keying)  –  surilishli 
kvadraturali fazaviy manipulyatsiyalash.  
p/4  DQPSK  –  to‘rtta  {-p/4;  p/4;  -3p/4;  3p/4}  simvollardan 
kodlarni  ishlatadigan  fazaviy  manipulyatsiyalash,  ulardan  har  biriga  
{00, 01, 10, 11} ma’lumotlar ikkita biti moslikka qo‘yiladi. 
TDD  (Time  Division  Duplex)  –  vaqt  bo‘yicha  ajratishli  ikki 
tomonlama  aloqa.  Bitta  kadrning  turli  vaqt  intervallarida  qabul  qilish 
va  uzatish  kanallari  zichlashtirilgan  bitta  aloqa  liniyalari  bo‘yicha 
ma’lumotlarni almashlash usuli. TDD rejimi piko- va  mikrosotalarda 
qo‘llash  uchun  mo‘ljallangan,  bunda  abonentlar  cheklangan 
bo‘shliqda uncha yuqori bo‘lmagan tezlikda harakatlanadi. 
TDMA  (Time  Division  Multiple  Access)  -  vaqt  bo‘yicha 
ajratishli ulanish. 
TD-SCDMA  (Time  Division  Synchronous  Code  Division 
Multiple Access) – sinxron vaqt-kod bo‘yicha ajratishli ulanish. 
TETRA  (Terrestrial  Trunked  Radio)  -  Tranking  radioaloqa.  Bu 
standart  vaqt  o‘tishi  bilan  barcha  mavjud  turli  tranking  aloqa  analog 
standartlarini almashtirish maqsadlarida Yevropa telekommunikatsion 
standartlar instituti (ETSI) doirasida yaratilgan. 
UMTS  (Universal  Mobile  Telecommunication  System)  - 
Universal 
Mobil 
Telekommunikatsion 
Tizim 
bo‘lib,  unda 
ma’lumotlarni 
uzatish 
tezligi 
 
120km/soatgacha 
tezlikda 
harakatlanishda  384  kbit/sekundgacha  va  10km/soatgacha  tezlikda 

---

212 
 
harakatlanishda  2  mbit/sekundgachani  tashkil  etadi.  Bu  standart 
Evropa  uchun  uchinchi  avlod  sotali  aloqa  standarti,  ETSI  ishlab 
chiqqan. 
 UTRAN  (UMTS  Terrestrial  Radio  Access  Network)  -  UTRA 
radiointerfeysi asosida qurilgan radioulanish yer usti tarmog‘i.  
UWC-136 (Universal Wireless Communications-136 - universal 
mobil  kommunikatsiyalar)  –  ishlanmani  muvofiqlashtirish  bo‘yicha 
UWCC  shug‘ullandi.  Standart,  u  EDGE  bo‘lib,  asosan  IS-136 
DAMPS/TDMA  standartda  o‘z  xizmatlarini  taklif  etadigan  o‘z 
xizmatlarini 
taklif 
etadigan 
operatorlarning 
soddalashtirilgan 
migratsiyalanishi  uchun  ishlab  chiqilgan.  IMT-2000  bo‘yicha  bu 
standart IMT-SC deyiladi. 
 WAP 
(Wireless 
Application 
Protocol) 
– 
bepul 
litsenziyalanmaydigan  simsiz  aloqa  protokoli  bo‘lib,  kengaytirilgan 
mobil telefoniya tizimlarini yaratishga va mobil telefonlardan Internet 
sahifalarga ulanishni olishga imkon beradi. 
WARC 
(World 
Administrative 
Radio 
Conference) 
– 
Radiochastotalar  bo‘yicha  butundunyo  ma’muriy  konferensiyasi 
(Wideband  code  division  multiple  access)  –  kanallar  kod  bo‘yicha 
ajratiladigan keng polosali ko‘p stansiyali ulanish.  
WLL (Wireless Local Loop) – simsiz abonentlar liniyalari. Eng 
tez-tez ishlatiladigan abonentlar ulanish texnologiyalarini belgilanishi.