Texnologiyalari komiteti tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti no

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

32 
 
7 – lektsiya. 
Ko’p fazali tuwrilag’ish sxemalari. Tiristorli basqarilatug’in tuwrilawshilar. 
 
U’sh fazali bir taktli tu’wrilag’ish sxemasi 
Ol ekilemshi katushka juldiz sxemada jalg’ang’an ush fazali transformator 
ha’m transformator ekilemshi katushkalari fazalarig’a bir jalg’ang’an 3 diodlardan 
ibarat. Transformator ekilemshi katushka aqirg’i ushlari bir nolinshi toshkag’a, 
basli ushlari bolsa diodlar anodlarina jalg’anadi. Ha’mme ventiller katodlari 
uliwmaliq noqatqa jalg’anadi ha’m tuwrilag’ish shig’iwinda teris polyusti payda 
qiladi (1 – su’wret). 
1 – su’wret. U’sh fazali bir taktli tuwrilawshinin’ sxemasi 
Transformatordin’ nolinshi toshkasi on’ polyus esaplanadi. Ekilemshi 
katushka faza kernewinin’ bir – birinen 2

3 mu’yeshke su’rilgen boladi. 
Qa’legen waqit momentinde anotinda basqa fazalarg’a qarag’anda en’ u’len 
on’ potentsial bolga’n faza diodi ashiladi (2 – su’wret). 
t
0
qa’legen waqit momentinde VD1 diod anodtinda en’ u’lken on’ potentsial 
boladi ha’m ol ashiq boladi. U
21
ku’shleniw ta’sirinde tok birinshi faza, VD1 diod, 
R
j
ju’kleme arqali nolinshi toshkag’a ag’ip o’tedi. 
Ju’klemedegi kernew U
21
on’ ma’niske ten’ boladi. t
0 
waqit momentine 
ekinshi fazadag’I kernew ha’m on’, birak birinshi fazadag’I ku’shleniwden kishi 
boladi, sonin’ ushin VD2 diod anodidag’I potensial onin’ katodindag’i 
potentsialdan kishi boladi ha’m VD2 diod jabiq boladi. 
t
2
momentinen baslap ushinshi faza islep baslaydi ha’m waqiyalar da’wirlik 
taktarlanadi. Ha’r bir faza da’wirdin’ 2

3 bo’legi dawaminda isleydi. Tuwrilag’ish 
shig’isindag’i U
o
ku’shleniw qa’legen waqit ekilemshi katushka (faza diod ashiq 
bolg’anda) faza ku’shleniwinin’ on’ ma’nisinde ten’ boladi, yag’niy U
o
tu’wrilang’an kushleniw U
2
ku’shleniwdin’ awdiriwshisi esaplanadi, I
o
=U
o
/R
o
bolg’anlig’i ushin mine usi iyirliktin’ o’zi basqa mashtabta tok iyirligi boladi. tok 
ha’r bir faza boyinsha da’wirdin’ ushten bir bo’legine ag’ip o’tedi. 
Waqittin’ baslaniwi dep qospa katushkalar fazalarindag’I U
2
ku’shleniw U
m
ku’shkeniwge ten’ bolg’an momentine alamiz ha’m 
t

=

/m
(bul jerde 
m
=3) 

---

33 
waqit intervalin ko’rip shig’amiz. Ol jag’dayda tuwrilang’an ku’shleniwidin’ 
o’zgermes payda etiwshisi to’mendegi ten’leme arqali aniqlanadi.
)
2
3
(
3
)
(
)
2
(
0
U
U
U
U
m
m
m
m
Sin
m
t
d
t
Cos
m











(1) 
ya’ki U
2
ta’sir etiwshisi ma’nisine o’tip to’mendegige iye bolamiz;
U
0
 
=
 (3
3
2
U
2
 )/2

=
1,17U
2
, (2) 
2 – su’wret. U’sh fazali bir taktli tuwrilag’ish sxemasi waqit diagrammalari. 
Tuwrilang’an toktin’ o’zgermes payda etiwshisi to’mendegishe aniqlanadi: 
3
)
3
(
)
(
2
2
0
)
(





Sin
t
d
t
m
m
I
Cos
I
I
m




(3) 
Diod ha’m transformator qos katushkalardag’I toktin’ ta’sir etiwshisi 
ma’nisi to’mendegishe aniqlanadi:
m
Sin
m
t
d
m
I
t
Cos
I
I
m





2
)
4
1
(
2
1
)
1
(
)
(
2
2




(4) 
Eger I
o
ha’m I
2
toklerin ma’s rawishte o’zgertiwler qilip, o’z ara salistirsaq 
I
0
=
I
2
/0,58 
=
1,752I
2
ge iye bolamiz. Diodqa qoyilatug’in teris keshleniw bul 
sxemada eki sinusoidal kushleniwler parqi arqali aniqlanatug’in iyirlik arqali 
ko’rsetiledi. Bul eki faza kernewlerinin’ parqi siziqli kernewge ten’ bolg’anlig’I 
ushin teris kernewdin’ maksimal amplitudasi transformatordin’ ekilemshi 
katushkag’a siziqli ku’shleniw amplitudasina ten’ boladi, yag’niy 
U
тес
 
=
3
U
m
=
U
Л
=
3
2
U
2
tuwrilang’an ku’shleniw polsatsiyasinin’ shastotasi 
 f
n
=mf
c
=3f
c
 
boladi.