Texnologiya va dizayn fanidan

SIMDAN TAYYORLANADIGAN BUYUMLAR


Prujina tayyorlash.
Prujinalar geometrik ko’rinishiga qarab stilindrik, konusli va spiral shaklidagi prujinalarga, ishlashiga qarab esa cho’zilib ta’sir etadigan prujinalarga bo’linadi.
Silindr shaklidagi prujina ikki xil o’lchanadi. Agar prujina shtokka yoki sterjenga kiygiziladigan bo’lsa, uning ichki diametri o’lsanadi, prujina yasalgan vaqtda unga loyiq diametrli opravka tanlash uchun ҳam prujinaning ichki diametrini bilish kerak. Agar prujina truba ichiga yoki biror teshikka joylashadigan bo’lsa, uning tashqi diametri o’lchanadi.
Prujina tayyorlashda uning qadamini ҳisobga olish lozim. Prujinani qadami va uning uzunligi bir-biridan farq қiladi.
Prujinaning qadami deyilganda, ikkita o’ramining prujina o’qi bo’yicha o’lchangan o’rta chiziq o’qlari orasidagi masofani, boshqacha qilib aytganda, prujina erkin ҳolatda turganda bitta o’ramning boshi bilan uchi o’rtasidagi masofani tushunamiz.
Prujinaning uzunligi deyilganda, prujinaning uchlari orasidagi masofani tushunamiz.
Pryjina tayyorlash uchun quyidagi formulani keltiramiz:


Bu erda:
L - simning uzunligi;
D - prujinaning o’rtacha diametri;
P - kuch;
d - simning diametri;
n - prujinaning o’ramlari soni;
R - prujina radiusi;
G - bir o’ramga to’ғri keladigan kuch;
f - bitta o’ramning uzunligi.
Prujinaning o’ramlar sonini ҳisoblaganda uning faqat ishlaydigan o’ramlarigina sanaladi. Siqilib etadigan va uchlari siqilmaydigan қoldirilgan prujinaning ishlaydigan o’ramlari soni aniqlanganda o’ramlarning umumiy sonidan ikkita o’ramini, ya’ni prujinaning ҳar tomonidan bitta o’ramini chiqarib tashlash kerak. Prujina o’ramlari va ularning ko’rinishlari 1.42–rasmda ko’rsatilgan.
Sinash ma’lumotlari quyidagi jadvalga yoziladi.

Simlarning xossalariga doir ma’lumotlar

Namunaning nomi	Simlarning xossalari
	Kattikligi	Plastikligi	elastikligi
	Xossalarni taqqoslash uchun belgilar
	namunaning urilgandan keyingi ulchami	namunaning singunicha necha marta bo’tilgani	egilgan namunaning dast­labki holatiga qaytmay qolgan paytdagi chetlarining oraligi
1
2
3

Amaliy ish bajarishda qo`llaniladigan turli xil markadagi po`latlarning mexanik xossalari, kesish rejimlari, metrologik va boshqa ma`lumotlar to`g`risidagi axborotlar ilova jadvallarida keltirilgan.

Texnologik xaritalardagi ish chizmalarida yasaladigan buyumlarning texnologik qulayligi, y`ani buyumdan foydalanish sharoiti va texnik talablarning bajarilishi, uning yuqori sifatda chiqishi,qiyin ishlarning minimalligi va o`quv ustaxonalari sharoitida tayyorlash mumkinligi kabi alomatlari nazarga olingan.
Kasb-hunarga tayyorlash darslarida o’quvchilarni materialga qo`lda va mexanik ishlov berish texnologiyasi asoslariga o`rgatish bilan chegaralanamiz. O’quvchilarni progressiv ish usullari, ish o`rinlarini ratsional tashkil qilish bilan tanishtirishga katta ahamiyat beramiz. Bu vazifalarni hal etishda moslamalardan foydalanish pedagogik va iqtisodiy nuqtai-nazardan maqsadga muvofiqdir. Mos-lamalardan foydalanish o`quv ustaxonalarida quyudagi imkoniyatlarni yaratadi :

• 
  yuqori sifatli detallar tayyorlashni ;
  
• 
  ancha murakkab yoki sermehnat operatsiyalarni bajarishni ;
  
• 
  yasaladigan detallarda o`zaro almashinishni ta`minlashni ;
  
• 
  dastgohlarning texnologik imkoniyatlarini kengaytirishni ;
  
• 
  ishni mexanizatsiyalash ustunligini namoyish qilishni.
  

Moslamalardan foydalanishning ijobiy tomonlaridan biri bu texnologik imkoniyatlarning kengayishidir.Ishlab chiqarish unumdorligini oshirish uchun ishlarni mexanizatsiyalashning rolini tushuntirar ekanmiz, bu moslamalardan foydalanishni misollarda ko`rsatamiz. Chunki moslamalarni qo`llanilishi – bu mehnatni mexanizatsiyalash yo`lidagi dastlabki qadamdir.
Shunday qilib, o’quvchilarni progressiv ish usullari, ish o`rinlarini ratsionalizatsiyalash va xususan moslamalarni qo`llanishi bilan tanishtirish kasb ta`limi saviyasini oshiradi, o`quvchilarning mehnat qilish malakasi va mahoratini rivojlantirish imkonini beradi.