Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

 prokatlash
deyiladi (59-rasm). Bu usulda tunuka va simlar olinadi.
Agar metall tashqi kuch ta’sirida o‘z shaklini o‘zgartirsa-yu, sin masa, u 
plastik 
metall
deyiladi. Metallning mana shu xossasidan uni tekislashda, bukishda va 
yoyishda keng foydalaniladi.
a) prokatlash jarayoni b) prokatlash sxemasi
59-rasm.
Metallni prokatlash.
Mustahkamlash uchun savollar
1. Mamlakatimizda metall ishlab chiqaradigan korxonalar qachon tashkil 
qilingan?
2. Metallurgiya sanoati deganda nimani tushunasiz?
3. Metall va rudaning bir-biridan farqi bormi?
17-§.
METALL VA UNING QOTISHMALARI. 
QORA VA RANGLI METALLAR
Ikki yoki undan ortiq metallning suyuq holatdagi bir jinsli aralash masi yoki bu 
aralashmadan hosil bo‘lgan mahsulot 
qotish ma
deb ataladi.
Qotishmalarning xossalari sof metallarning xossalaridan yax shi roq bo‘ladi. 
Shuning uchun qotishmalar mashina detallari va umuman, konstruksion materiallar 
uchun aso siy xomashyo hisoblanadi.
Bitta metall bilan metall xususiyatlariga ega bo‘lgan ikki yoki undan ortiq mah-
sulot qorishmasi 
metall qotishma 
deyiladi. Asosiy tarkibi metall, qolgan qismi yarim 
metallardan iborat bo‘lgan qotishmalar ham metall qotishmalar guru higa kiradi.
Barcha metallar 2 ta katta guruhga bo‘linadi (9-shakl): 
1. Qora metallar.
Bu guruhga temir va uning qotishmalari (cho‘yan va po‘lat) 
kiradi.
2. Rangli metallar.
Bu guruhga temir va uning qotishmalaridan boshqa barcha 
Jo‘valar
Zagotovka

---

51
51
18-§.
METALLARNING TASHQI KO‘RINISHI VA 
O‘ZIGA XOS BELGILARI
Metallar tashqi ko‘rinishi va o‘ziga xos belgilariga kо‘ra bir-biridan farq qiladi 
(10-shakl).
10­shakl
metallar kiradi. Rangli metallar guruhi ham o‘z navbatida 4 ta turga bo‘linadi: og‘ir, 
yengil, qimmatbaho va nodir.
9­shakl
Yaqin kelajakda rangli metallar va ularning qotishmalari ko‘p sohalarda temir 
qotishmalari o‘rnini bosishi lozim. Buning asosiy sababi temir qotishmalarining 30 % 
gacha miqdori korroziya (zang lash) oqibatida yo‘q bo‘lib ketishidir.