Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Mustahkamlash uchun savollar
1. Texnik obyekt deganda nimani tushunasiz?
2. Texnik tizim deb nimaga aytiladi?
3. Mashina, mexanizm va detalning bir-biridan farqi nimada?
4. Texnologik mashinalar tasnifini tushuntirib bering.

---

12
12
Tasmali uzatma vallarga oʻrnatilgan shkiv lar va 
tasmalardan iborat. Tasmalar tipi ga qarab yassi, ponasimon, 
doiraviy kesimli va boshqa tasmali xillarga boʻlinadi. 
Zanjirli uzatma
– bir valdan ikkinchi valga aylan ma 
harakatni uzatuvchi zanjirli mexanizm. 
U ikkala valga mustahkam о‘rnatilgan tishli g‘ildi-
rak lar (yul duzchalar)ga kiydirilgan 
berk zanjir halqadan iborat bo‘ladi. 
Tishli uzatma 
– aylan ma harakatni ilgarilanma ha ra kat ga 
yoki aksincha ay lan tirib beradigan, yo boʻl ma sa, aylanma harakat 
uzatadigan 3 zvenoli mexa nizm. 
Tishli uzatmaning silindrik, konussimon, toʻlqin simon va 
boshqa shaklli turlari boʻladi. 
Chervyakli uzatma
– vint (cherv-
yak) va u bilan ilashadigan chervyak 
gʻildiragi vosita sida ay qash vallarga 
aylanma hara kat uza tadigan mexanizm. Harakat cherv-
yakdagi trapetsional rezba bilan gʻildi rakning yoysimon 
tishlari orasidagi ila shish kuchi natijasida uzatiladi. 
Chervyak rezbasining kirimlar soniga kо‘ra bir, ikki va 
toʻrt kirimli, rezba oʻrami shakliga koʻra arximed spiralli, 
botiq profilli va boshqa xillarga boʻlinadi. 
Friksion uzatma
(diskli, silindrli, konusli) – oʻqlari parallel va kesi shuv chi vallar 
orasida harakatni uza tish, aylan ma harakatni vintli va ilgarila nma harakatga aylan-
tiruvchi mexanizm. 
Reykali uzatma
– ay lan ma harakatni ilgari lan ma (yo-
ki tes karisi) harakatga ay lan tirish uchun xizmat qi la digan 
mexanizm. U silindrik tish-
li g‘ildirak va tishli rey kadan 
tashkil topgan.
Agar harakatning uzatilishi 
suyuqlik yoki gazlar ishtirokida 
amal ga oshsa, bunday uzatmalar