Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

T/r
Nomi va rasmi
Tavsifi va ishlatilishi
1
Masshtabli metall chizg‘ich
Zagotovka va buyumlarning chi ziq li 
о‘l chamlarini о‘lchash, tayyor detal lar 
о‘l chamlarini tekshirishda ish la ti ladi. 
Uzunligi 150 
mm
dan 1000 
mm
gacha, 
eni 11 
mm
dan 35 
mm
gacha, qalinligi 
03 
mm
dan 1,5 
mm
gacha bо‘ladi
2
3
Chilangarlik gо‘niyalari
Oddiy Kundali
Chizgich (chertilka)
Tо‘g‘ri burchakli reja chi ziqlari 
chi zishda, tayyor buyum va detallarning 
tо‘g‘ri burchakliligini tekshirishda ish-
latiladigan о‘l chash va rejalash as bo-
bidir. Ular har xil konstruksiyada tay-
yor lanadi. Masalan, lekal, kundali, od-
diy, yostiqli gо‘niya turlari bor
Masshtabli metall chizgich, gо‘niya, 
andaza yordamida rejalash, ya’ni metall-
ga chizish ishlarini bajarishda ishlatiladi.
Qattiq pо‘latdan yasaladi. Ular har 
xil konstruksiyada tayyorlanadi
4
Chilangarlik sirkullari
Aylana va yoylarni rejalash, kesma 
va aylanalarni teng bо‘lak larga bо‘lish, 
geometrik yasash larni bajarishda ishla-
ti ladi. Chilangarlik sirkullari tuzili shi ga 
kо‘ra oddiy, ignali va boshqa kо‘rinish-
larda bо‘ladi
2­jadval
1. О‘lchash va rejalash asboblari
5
Chilangarlik chekichi (kerner)
Reja chiziqlarini о‘chib keti shini hi-
sobga olib, ularning ustidan nuqta tushi-
rish, markazlarni bel gilash, parma о‘rnini 
chekichlash uchun ishlatiladi.
Uzun о‘lchamdagi rejalar 25, 60, 
100 
mm
oraliqlarda, qis qa о‘l cham da-
gi, shuningdek, egri chi ziqli rejalarni 
5–10 
mm 
oraliqlarda chekiladi

---

56
56
6
Buklama metr 
O‘rama metr (ruletka)
Buklama metr о‘nta bir xil uzun-
likdagi (100 
mm
li) chiz g‘ich lardan ibo-
rat. Ular о‘zaro sharnir bilan birikti ril-
gan. U uzunligi 100 
cm
orasida bо‘lgan 
buyumlarning ichki о‘lchamlarini о‘l-
chashda ishlatiladi.
O‘rama metr katta о‘lchamlarni о‘l-
chashda qo‘llaniladi. Uning lentasi 2; 5; 
10; 20; 30 va 50 metr uzunlikda bo‘lishi 
mumkin
7
Shtangensirkul
Mikrometr
Shtangensirkul universal о‘l chov as -
bo bi bо‘lib, chiziqli о‘l cham larni, tash-
qi, ichki diametr va chuqurliklarni o‘l-
chash, tayyor detal va buyumlarning о‘l-
chamlarini tekshirish, shuningdek, reja-
lash ishlarini bajarishda ishlatiladi.
Hozirda ularning zamonaviy va-
riant lari ham ishlab chiqarilgan bо‘lib, 
ular bilan о‘lchash oson.
Korxonalarda 100 dan 2000 
mm
ga cha о‘lchash imkonini beradigan, 
aniq lik darajasi 0,1; 0,05; 0,02 gacha 
bо‘lgan shtangensirkullar ishlab chi-
qari ladi. Mak tab о‘quv ustaxona lari-
da 300 
mm
gacha о‘lchash imkonini 
beradigan shtan gen sirkullar ishlatiladi