Texnologiya ta`limi praktikumi (chilangarlik) fanidan

Kerakli asbob-uskuna va jihozlar: Chilangarlik dastgohi, chilangarlik nazorat o’lchov-asboblari, adabiyotlar, plakatlar.
Tayanch iboralar: Mashtabli lineyka, chizgich, buklama metr, ruletka, kronsirkul va nutrometr, shtangensirkul, mikrometr.
NAZARIY MA’LUMOTLAR.
Masshtabli lineyka yordamida zagatovka va buyumlarning chiziqli o’lchamlarini o’lchash, tayyor detallarning o’lchamini tekshirish, kronsirkul va nutrometrlar yordamida olingan o’lchamlarni hisoblash, sirkulni o’lchashga sozlash ishlari bajariladi. Masshtab leniykasidan rejalash ishlarida ham foydalaniladi.
Masshtabli lineyka ensiz, yupqa po’lat polosadan iborat. Uning yuzasiga millimetrli, santimetrli masshtab birliklari tushirilgan bo’lib, U7 va u8 markali uglerodli asbobsozlik po’latlaridan quyidagi o’lchamlarda tayyorlanadi: uzunligi 150 mm dan 1000mm gacha, eni 11 mm dan 35 mm gacha, qalinligi 0,3 mm dan 1.5 mm gacha.
Chizg’ich – chertilka. Masshtabli lineyka, go’niya va andoza (shablon)lar yordamida rejalash (chizish) ishlarini bajarishda turli konstruksiyadagi po’lat chizg’ichlardan foydalaniladi. Metallarni bevosita rejalashda qalamdan foydalanilmaydi, chunki qalam bilan chizilgan reja chizig’’i metallga ishlov berishda o’chib ketib, ish aniqligining buzilishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun metallarni rejalashda faqat po’lat chizg’ichlar ishlatiladi.
Buklama metr o’nta bir xil uzunlikdagi lineykalardan iborat bo’lib, ular o’zaro sharnir vositasida biriktirilgan. Bundan masshtabli lineyka singari chizig’’iy o’lchamlarni o’lchashda foydalaniladi.
Buklama metr slesarlik o’quv ustaxonalarida keng qo’llanilmaydi. U uzunligi 100 sm orasida bo’lgan buyumlarning ichki o’lchamlarini o’lchash uchun qulaydir.
Ruletka katta o’lchamlarni o’lchashda qo’llanilib, u matodan va po’lat lentadan tayyorlanadi. Ruletkalar 2,5, 10, 15 va 20 metrli bo’lishi mumkin. 5 metrgacha uzunlikdagi ruletkalarda millimetr, santimetr, metr masshtab birliklari tushirilgan. Ular yordamida silindr, val kabi buyumlarning aylana uzunligini (yo’g’onligini), buyumlarning ichki o’lchamlarini ham o’lchash mumkin.