Texnologik jihozlar va ularning ekspluatatsiyasi

g) presslangan birikmalarni hisoblash.
Bo’laklarni kafolatli tig’izlashda ajratish va yig’ish ishlarini mexanizastiyalash katta ahamiyatga ega, chunki bu ishlarning sifatli amalga oshirilishi mehnat sarfini kamaytirib qolmasdan, tashqari ajratish va yig’ish ishlarining sifatli bajarilishini ta’minlab beradi .
Kafolatli tig’izlash uskunasida bo’laklar (vtulka, oboyma, podshipnik va boshqa) o’qi bo’yicha kuch ta’sir etish yoki bo’laklarni issiqlik ta’sirida deformastiyalash asosida bajariladi. Oxirgi holatda o’rovchi bo’lakni qizdirish, o’raluvchi bo’lakni chuqur sovitish, ba’zibir birikmalar uchun esa ikkala tadbir ham ma’qul hisoblanadi.
Presslash uchun zarur bo’lgan kuch quyidagicha aniqlanadi:
kG (1)
bu erda, bo’lak diametri ( biriktiriluvchi yuza bo’yicha) , mm;
presslab kiritish uzunligi, mm;
tig’izlanuvchi yuzadagi zo’riqish, kG/mm²;
f_pres - presslab kiritishda ishqalanish koeffistienti
Jipslashuvchi yuzadagi siqilishdan zo’riqish tig’izligi xususiyatlari: Tig’izlik kattaligi va birikuvchi bo’laklarning tuzilishiga bog’liq.
kG/mm
bu erda: va -mos ravishda jipslashuvchi yuzadagi siqilishdan zo’riqish va bo’lak diametri;
hisobiy tig’izlik
va birikuvchi bo’laklarning elasiklik moduli (po’lat uchun , cho’yan uchun , bronza uchun va alyuminiy qotishmalari uchun E=0.7x10⁴ kG/mm²)
va diametrlar nisbatiga bog’liq bo’lgan koeffistientlar

Birlashuvchi bo’lak jipslashuv diametri d, qamrovchi bo’lak teshigining diametri d_o’, va qamrovchi bo’lakning tashqi diametri D o’lchamlari 1-jadvalga asosan olinadi.

6.3-jadval

0,0	0,70	-	0,5	1,37	1,97
0,1	0,72	1,32	0,6	1,83	2,43
0,2	0,78	1,38	0,7	2,62	3,22
0,3	0,89	1,49	0,8	4,25	4,85
0,4	1,08	1,68	0,9	9,23	9,83

Presslab kiritishda ishqalanish koeffistienti birikuvchi materiallar turiga va yuzalarning ishlov berilish tozaligiga bog’liq. Ko’p tarqalgan kafolatli tig’izlangan birikmalar uchun ishqalanish koeffistientining qiymati quyidagicha:
Po’lat - cho’yan 0,06 – 0,14
Po’lat - latun 0,05 – 0,10
po’lat – po’lat 0,06 – 0,22
po’lat – alyuminiy qotishmalari 0,02 – 0,08

Koeffistientning kichik qiymatlari birikmalar moy yordamida jipslashtirilganda qo’llaniladi.

Birikma talabdagidek birikishi uchun zarur bo’lgan hisobiy tig’izlik qiymati quyidagicha topiladi:
1) mk
2) mk
bu erda , hisobiy tig’izlik, mk hisobida;
va birikmaning chiziqli o’lchamlari, mm hisobida;
M_bur - presslangan birikmaga yuklanishi mumkin bo’lgan burovchi moment miqdori.

Presslangan birikmalarning ajratish kuchini hisoblashda presslab kiritish kuchiga nisbatan 20 -25% kuch talab etiladi. Bu holat ekspluatastiya davomida birikmalarning yopishib yanada siqilib qolishi bilan bog’liq.
Birikmalarni ajratish-yig’ish uchun turli yechgichlar, presslar va bo’laklarni presslab kiritish va chiqarish turli moslamalaridan foydalaniladi.
Presllar yuritmasiga ko’ra qo’l kuchi yordamida, pnevmatik gidravlik bo’ladilar. Maqsadiga ko’ra presslar universal va maxsus bo’ladilar.
Qo’l presslari 1500 kG gacha, pnevmatik presslar 5000 kG gacha, gidravlik presslar 40 000 kG gacha kuch hosil qiladilar.
1-misol. Shesternyani valga presslab o’tqazilishini hisoblang. Biriktirilayotgan bo’laklarning materiali: valniki po’lat 45; shesternyaniki po’lat 35, o’tqaziladigan sirtning nominal diametri mm; shesternya gupchagining uzunligi mm; shesternyaning boshlang’ich diametri mm; tish tubi aylanasining diametri mm. Chegara burovchi moment kGsm.
Ishqalanish koeffistienti bo’lganda,burovchi momentni uzatish uchun o’tqazish sirtlaridagi zarur solishtirma bosim quyidagicha bo’lishi kerak:


Tutash sirtlarda solishtirma bosimni ta’minlash uchun zarur bo’lgan tig’izlikni aniqlaymiz:
mk

bu erda, chunki val yaxlit, po’lat uchun Puasson koeffistienti

Val va shesternya materialining (po’lat) elasiklik moduli
kG/mm²
Tig’izlikning kattaligi

Notekisliklarni hisobga olganda (“tekislovchi”) hisob tig’izlik quyidagicha bo’ladi:

bu erda, H_o’q1,H_o’q2 - tutashtirilayotgan yuzalardagi notekisliklarning
o’rtacha kvadrati balandliklari (yuzaning tozaligiga
qarab jadvaldan olinadi)
yuza tozaligiga bog’liq bo’lgan koeffistientlar
(jadvaldan olinadi)
mk
O’tqazishlar jadvalidan topilgan tig’izlikni o’tkazish ta’minlanadi.
Teshikning chetga chiqishi 0+30 mk
Valning chetga chiqishi +75+105 mk
Eng kichik tig’izlik mk
Eng katta tig’izlik mk