|
6.2.2. Quyi pog'ona
Texnik reglamentlarni quyi pog'onasida eng ahamiyatli farqi Rossiya va Qozog‘iston tizimlari yaqinligi kuzatilishi va ulami Amerika modelidan shunisi bilan farqlash mumkin. Farqli tavsiflari va o'xshashlik tahlililarini yakuniy natijasining ko'rsatishicha, standartlashtirish ishlarining bajarilishini boshqaruvchi markaziy idoralaming roli va siyosatini baholashdan iborat bo'ladi. Bunda milliy qonunchilikda foydalaniladigan atamalar orasidagi o'zgacha farqlami "Milliy ahamiyatga ega standartlar"
128
va "Davlat uchun zarur standartlar" o'rtasida aniq belgilanishni o'matish lozim, lekin bu ma’lum bir chigalliklarga olib kelishi mumkin.
Demak, milliy ahamiyatga ega texnikaviy standartlar - bu milliy sertifikatlashtirish idorasi ma'qullagan va davlat tashkiloti yoki xususiy ishlab chiquvchilar tomonidan ishlab chiqilishidan qat'i nazar, keng iste'mol uchun mo‘ljaliangan standartlardir. Rossiya qonunchiligida bunday standartlarni "Milliy standartlar" va Qozog‘iston qonunchiligida esa "Davlat standartlari" deb ataladi. AQSHda xuddi shunday "Amerika milliy standartlari" mavjud bo'lib, bu tushunchalar Rossiya va Qozog‘iston qonunchiligiga nisbatan ba'zi bir o'zgacha tushunchalar bilan keltirilgan.
Texnik standartlarga nimalar taalluqli, davlat buyurtmasi bo'yicha (misol tariqasida, harbiy texnika, yonilg'i, materiallar va boshqalarga standartlar) tayyorlanayotgan (sotib olinayotgan) mahsulotlami baholash uchun davlat muassasalari va tashkilotlari ishlab chiqqan yoki davlat korxonalari standartlar - bu toifadagi standartlarni foydalanuvchilar bir qancha bo‘lmasin, davlat buyurtmasi bo'yicha ishlovchi davlat tashkilotlari va xususiy korxonalar foydalanish doirasi chegaralangan tomonlar uchun qiziqishlami nomoyon qilmaydi.
Yangi qonunchilikda - keng iste'mol uchun mo'ljallangan, milliy ahamiyatga ega standartlami ishlab chiqish va ma'qullash jarayonlarida bevosita davlatning ishtirok etishi nazarda tutiladi. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida Rossiya va Qozog‘iston uchun bu model qancha-lik samara berishini vaqt ko'rsatadi.
Xorijiy tajribalar shuni ko'rsatadiki, davlat iqtisodiyotning nostra-tegik tarmoqlari va fan, texnologiya vujudga kelishi, barcha jarayonlar holatiga qarab turmasdan iqtisodiy rivojlanishning belgilangan dara-jasida bo'lishi, iqtisodiyotni yanada rivojlantirish, yalpi milliy mahsu-lotlar miqdorining oshishi, eksport salohiyotining o'sishi, mamlakat iqtisodiyotiga muvofiq muayyan standartlarni ishlab chiqarishga davlatning manfaatdorligini kuchaytiradi.
Texnik jihatdan tartibga solish tizimining quyi pog'onasiga mansub jarayonlarda davlatning aralashishidan bosh tortishi tendensiyasini AQSH misolida kuzatish mumkin. AQSH tarixida davlat boshqaruvi ishlab chiqqan (o'z ehtiyoji uchun va sanoat uchun) standartlar ulushi amerikalik standartlarni ishlab chiqaruvchilar umumiy hajmining ko'p qismini tashkil etgan. Bu yuqori ulush hozirda 50% ga yaqin, biroq davlat standardarining ko'pchiligi - bu harbiy standartlardir.
Davlat standartlarini o'ringa-o'rin asosida qo‘llab-quvvatlanishi va rivojlantirilishi 1980-yillarning oxiri va 90-yillaming boshlarida avj oldi, AQSH hukumati standartlami davlat tashkilotlari kuchi bilan ishlab chiqilishini bekor qilib, standartlashtirishni xususiy qo‘llargatopshirdi.
129
Mahkamaviy standartlami ishlab chiqish va qo'IIab-quvvatlashga byudjet xarajatlami kamaytirish maqsadida federal hukumat turli xil yo'l bilan mahkamaviy standartlardan xususiy sektorlarda foydalanishini va amaliyotda qo'llanilishini kengaytirdi. Standartlashtirish masalalarini xususiy qo'llarga berilishi standartlami ishlab chiqishda davlat idoralari-nining chetlashtirilishini bildirmaydi. AQSH Prezidentiga Ma'muriyat-ning №A119 (1998) xatida nodavlat me'yorlami ishlab chiqish jara-yonida federal boshqaruv idoralari faol ishtirok etishi yozilgan. Masalan, xalqaro (qurilish) kodeksini qabul qilishda Kengash texnikaviy qo'mitasida davlat inspeksion idoralari vakillarining soni qo'mita a'zolari sonidan 30% dan ko'pni tashkil etgan. Davlat amaldorlari ovoz beruvchi a'zo tashkillashtiruvchi-ishlab chiquvchilar farqlanmasdan o'zining maqomi bo'yicha va umumiy asoslangan xususiy sektorda standartlami muhokama qilish va ma'qullash jarayonida ishtirok etishgan.
Amerika modelining Qozog‘iston va Rossiya tizimlaridan farqli jihati — texnikaviy jihatdan tartibga solishning quyi pog'onasida o'z~ o'zini boshqarish bo'lib hisoblanadi. U texnikaviy standartlami ishlab chiqish va qo'llashni rejalashtirish qatnashchilarining to'liq iqtisodiy faoliyati erkinligini namoyon etadi.
Bu erkinlik "So'rov-takliflar" tamoyiliga asoslangan bo'lib, bu esa asosiy boshqaruvchi omildir. Takliflar iqtisodiy faoliyat qatnashchi-laridan kiruvchi so'rovlarni qoniqtirish uchun (nodavlat tashkilotchi-ishlab chiquvchi qoida sifatida) standartlami ishlab chiqishda aks ettiriladi. Bu tizimda davlat ikkita vazifani bajaradi: (a) hayotni va atrof-muhitni himoyalash, insonlar sog'lig'ini saqlash va xavfsizligi asosiy tamoyillarini o'rnatuvchi me'yoriy huquqiy aktlarni mustaqil ishlab chiqadi va tayyorlaydi (yuqori pog'onadagi boshqaruv) va (b) nodavlat standart ishlab chiqaruvchilar uchun maqbul siyosiy-iqtisodiy sharoit-larni yaratadi (quyi pog'onadagi boshqaruv).
Do'stlaringiz bilan baham: |
