Termodinamika va statistik fizika

T-> 0
Bu  shart  bajarilishi  uchun  term odin am ikan in g  asosiy  te n g - 
lam asi  TAS =  AE +  p A V   dan  ikkita  hoi  k elib   chiqadi.  B irinchi
149

---

hoi:  tem p eratu ra  nolga  in tilgan da  b ir  va q td a   ichki  en ergiya 
va  hajm ning  o'zgarishi  nolga  ten g  bo'lishi  kerak.  Bunda  qattiq 
faza  suyuq  fazadan  fa rq   q ilm a y qoladi.  Ikkinchi  hoi:  yu qorid agi 
shart  bajarilish  uchun  AE  =  - p A V   bo'lishi  kerak.  T a jrib a la r 
ko'rsatadiki,  geliyd a  ikkinchi  hoi  am alga  oshadi.  Demak,
bo'ladi.  H aqiqatan  ham,  T ^ O   da  term odinam ikaning  uchinchi
qonuniga  asosan,  AS =  S '  -  S =  0  bo'lad i  va  m uvozanat  egriligi 
(p,  T )  diagram m ada  tem peratu ra  o 'q iga   parallel  yotadi.
M uvozanat  egriligin ig  tem p eratu raga ana shunday b og 'liq ligi 
haqiqatan  ham  suyuq  g e liy - II  uchun  o'rinli  ekanligini  tajrib a­
lar  isbotladi.  S u yu q  g e liy - I I   T —>О  К   da  v a   p  >   30  atm   da 
b arqaror  faza  bo'ladi.  p  ~   30  arm  dan  yu qori  bosim larda  bar- 
qaror  faza  qattiq  g e liy   bo'ladi.  Q attiq  geliyn in g  suyuq  holatga 
v a   aksincha  suyu q  holatdan  q a ttiq   holatga  o'tish id a  fa za la r 
m uvozanat  egriligi  absissa  o'q iga  parallel  holda  yotadi  va  T  —» 0
К   da  uning  burchak  k o effitsiyen ti  —  —> 0 •  Dem ak,  AS —» 0  va
d T
erish  yashirin  issiqligi  ham  L  —» 0.
M u v o za n a t  e g rilig in i  oshkora  k o'rin ish d a   u m u m iy  holda 
topish  m um kin  emas.  A g a r   tajribalardan   faza  o'tish  yashirin 
issiq ligi  v a   m o lar  h ajm   o 'z g a ris h i  te m p era tu ra   v a   bosim ga 
bog'liq ligi m a’lum  bo'lsa, u holda K la p eyro n -K la u ziu s  tenglam a- 
sini  integrallash  m um kin  v a   natijada  m u vozanat  egriligin in g 
oshkora  k o'rin ish in i  v a   m u voza n at  e g rilig i  form asin i  topish 
mumkin.  A m m o   bu  k attaliklarn in g  tem p eratu raga  b o g 'liq lig i 
m urakkab,  shuning  uchun  in tegral  sonli  hisoblanadi.
O 'tish yashirin issikligi  L  ni  topishni soddalashtirish mumkin, 
buning  uchun  m uvozan atdagi  fazalardan  birortasi  b u g'  bo'lishi 
kerak.  Bu  h olda  k on d en satsiya lan ga n   fa za n in g   h a jm i  b u g ' 
hajm idan juda  kichik  b o'lga n ligi  uchun  A V   = V "  - V '  ~ V "   deb 
yozish  m um kin  v a   K la p e y ro n -K la u ziu s   tenglam asi
dp  _  
L  
d T  
“  
T V ’
ko'rinishni  oladi.  A g a r   m uvozanatda  bo'lgan  bug'  yeta rli  dara-
150

---

jada  siyrak  bo'lsa,  uni  ideal  gaz  deb  qarash   m um kin  bo'ladi.  U