Termodinamika va statistik fizika

f.   =   p,
  A.  = 
V 
bo'lsa,  u   vaqtda  (3.50)  quyidagi  ko'rinishni  oladi:
( l i d p + n ( ^ l d V = 0 - 
( U 1 )
_  
cp - c 
n  
c v - c
'
Ideal  gazlar  uchun  (3.51)  tenglam adan
pVn =  const 
(3.52)
tenglam ani  olamiz.  Bu  tenglam a  ideal  gazlar  u c h u n   politropa 
tenglam asi  deb  yuritiladi.  Politropa  koeffitsiyenti  n   >  1  bo'l- 
ganda,  ideal gaz siqilganda  qiziydi,  n  <  1  da  soviydi.  (3.52)  te n g ­
lam adan issiqlik sig'imi  С  ning  qabul qilgan qiym atlariga  qarab, 
eslatib  o'tilgan jarayonlarning  tenglam alari kelib  chiqadi. X usu- 
san,  С  =  0  da
Cp
 
T T"y
n  =  —   =
 
7
  va 
p V 1  =
 const 
(3.53)
cv
ideal gaz adiabata tenglamasini olamiz.
3.9.  T erm o d in a m ik a n in g   ik k in c h i  q o n u n i
Term odinam ika  ikkinchi  qonunining  yuzaga  kelishi  issiqlik 
m ashinalarining  ishlashini  tahlil  qilish  bilan  bog'langan.  Issiqlik 
m ashinalarining  ishlash  prinsipi  nazariy  holda  1824- yilda  Sadi 
K arno  tom onidan  k o 'rib   chiqilgan.  K eyinchalik  K lauzius  va 
Tomson  ularning  zam onaviy  ta ’rifini  berdi.
71

---

Ikkinchi qonun birinchi qonun kabi tajriba  natijalarini um um - 
lashtirilishidir.  Kishilarning ko‘p yillik amaliyoti  -   issiqlikni ishga 
va  ishni  issiqlikka  aylanishini  tahlil  qilish  term odinam ika  ikkin­
chi  qonunining  shakllanishiga  olib  keldi.  Bu  qonun  entropiya- 
ning mavjudligi to ‘g ‘risida bo‘lib,  u izolatsiyalangan yoki adiaba- 
tik  izolatsiyalangan  siste m a la rd a   k ech ay o tg an   h a r  q an d ay  
jarayonlarda  entropiya  kam aym asligi  bilan  ta ’riflanadi.
Tajribalar  shuni  ko‘rsatadiki,  issiqlikni  ishga  kom pensatsiya- 
siz aylantirish m umkin emas, ishni esa to
1
 la holda kompensatsiya- 
siz issiqlikka yoki boshqa ko‘rinishdagi energiyalarga aylantirish 
mumkin.  Bu  teng  huquqsizlik  tabiiy  jarayonlarning  bir  tomon- 
lama  ekanligini  ko'rsatadi.
Term odinam ikaning  ikkinchi  qonunining  um um iy  ta ’rifi  bu 
ikkita  qoidaning  bir-biriga  bog‘lanm aganligidan  kelib  chiqadi: