Termodinamika va statistik fizika

I l l   bob
STATISTIK VA FENOMENOLOGIK 
TERMODINAMIKA
Termodinamika  birinchi  qonunining  asoschilari: 
Y u l i u s   R o b e r t   M a y e r   (1814-1878),  bamisoli 
dunyoga  bittayu-bitta  maqsad  bilan,  ya ’ni  ushbu 
qonunni  kashf qilish  uchun  kelgan  haqiqiy  daho  edi. 
G e r m a n   L y u d v i g   F e r d i n a n d   G e l m g o l s  
(1821-1894) bu qonunni «Erhalting der Kraft», ya’ni 
energiya  saqlanish  qonuni  deb  atagan.
J e y s   P r e s k o t t   J o u l   (1816-1889)  issiqlik  va 
ishning  ekvivalentligi  ustida  tajribalarni  40  yildan 
ortiq  olib  borgan.
3.1.  Kirish
T erm o d in am ika va  statistik   fizika  m a te riy a n in g   issiqlik h a ra - 
k a t  form asini o'rganadi.  U larning asosiy m azm uni  issiqlik m uvo- 
zan at  h o latda  bo'lgan  k o ‘p  sondagi  z a rra la rd a n   tashkil  topgan 
m akroskopik  sistem ad a  issiqlik  h a ra k a t  q o n u n iy atlari  va  u n d a 
o ‘ta y o tg a n   jarayo nlarni,  eng  avvalo  term o d in am ik   m etod,  so‘ng 
esa  sta tistik   m eto d   yo rd am ida  o 'rg a n ish d a n   ibo ratdir.
T erm o dinam ikaning  fenom enologik  x a ra k te rig a   k o ‘ra,  issiq­
lik  m u v o zan atd a  bo‘lgan  sistem ad a  o 'tad ig a n   ja ra y o n larn i  o‘r- 
g a n ish d a   m u h im   n a tija la rg a   k e lsa d a ,  u n in g   x u s u s iy a tla rin i 
c h u q u r o 'rgan ish ni  cheg aralayd i  va  tek sh irilad ig an   fizik  hodisa- 
larn in g   ichki  tab iatin i  ochishga  im kon  berm aydi.  T erm o d in a­
m ika  m uv ozan at  holatdagi  m akroskopik  sistem ada  issiqlik  bilan 
bog'liq  bo‘lgan  jaray on,  hodisa  va  q o n u n iy atlarn i  tik lash da  va 
te k sh irish d a   n a fa q a t  ta jrib a  yo'li  bilan  olingan  m u h im   n atija- 
lard an   foydalanaladi,  balki  statistik   fizika  m etodlari  asosida  olin­
g an   u m u m iy   qonu niy atlar,  fo rm u lalar  va  x u losalard an   foyda- 
lanadi.
M uvozanatdagi  m akroskopik  sistem alar  o‘rta c h a   k attalik lar 
u ch u n   S ta tistik   fizika  m etodi  asosida  o'tk azilg an   n azariy   tad q i- 
q o tlar  fenom enologik  term od in am ik a  qo nu n iy atlarin i  tiklashga

---

olib  k eld i  v a   aso slab   b erd i.  S h u n in g   u c h u n   m u v o z a n a td a g i 
sistem a  statistik   fizikasi  statistik   term odinam ika  degan  nom   oldi.
B irinchi  n a v b a td a   fenom enologik  term o d in am ik ad a  k o 'rila - 
d ig a n   m a s a la la rn i  k o 'r ib   chiq am iz.  S o ‘n g ra   te rm o d in a m ik a  
q o nu n larin i  s ta tis tik   fizika  m e to d lari  y o rd am id a  o 'rganam iz.