Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

4-MA’RUZA


MAVZU: ADIABAT, IZOXOR, IZOTERMIK JARAYONLAR.


4. Adiabat, izoxor, izotermik jarayonlar.
4.1. Izoxorik jarayon.
4.2. Izoborik jarayon.
4.3. Izotermik jarayon.
4.4. Adiabat jarayon.


4.1. Izoxorik jarayon.

Izoxorik jarayonga yopiq idishda gazning isishi yoki sovishi misol bo’la oladi.

O’zgarmas hajmda kechadigan jarayonga izoxorik jarayon (du=0, yoki u=const) deb aytiladi. Jarayon egri chizig’i izoxora deb aytiladi. 1-rasmda jarayonning pu va ts diagrammalari tasvirlangan.
Ideal gazning holat tenglamasi:
PU=KT dan
U=const uchun
P/T = R/U =f(u)=const
Izoxorik jarayonda bosimlar nisbatan absolyut temperaturalar nisbatlariga teng bo’ladi, ya’ni bosim o’zgarishi bu jarayondagi absolyut temperatura o’zgarishiga to’g’ri proporstionaldir.
R₁/R₂=T₁/T₂ (4.1)



4.1-rasm. Gaz holatini izoxorik jarayonda o’zgarishining pv - vaTs - diagrammalari

Izoxorik jaaryonda gaz hajmining o’zgarishi dv=v₁-v₂=0_u2 , bo’lganligidan

A=_U1S Pdv=0 (4.2)
Ya’ni, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Termodinamikaning birinchi qonunini dA=0. Hol uchun yozamiz:
(4.3)
sig’im o’zgarmas bo’lganda:
(4.4)
Demak, tizimga berilgan dq issiqlik issiqlik miqdori shu tizim ichki energiyasining o’zgarishiga sarflanar ekan.
Sig’im o’zgaruvchan bo’lganda:
(4.5)
1-rasmdan ko’rinib turibdiki, izoxorik jarayon bosim ortishi bilan kechsa, demak tizimga issiqlik keltiriladi va ishchi qismning ichki energiyasi va temperaturasi ortadi.
Agar izoxorik jarayonda bosim kamaysa, u holda issiqlik olib ketiladi va ichki energiya holda temperatura kamayadi.
Izoxorik jarayon uchun entropiyaning o’zgarishini quyidagi tenglamadan aniqlaymiz.

lekin u=const uchun ln u₂/u₁=0.
Shuning uchun
(4.6)
Demak, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Unga uzatilgan dq issiqlik miqdori termodinamik tizim ichki energiyasining o’zgarishiga sarflanadi.