4.4. Adiabatik jarayon
Ishmoddasitashqimuhitbilanissiqlikolinmaganholdakechadigantermodinamikjarayonadiabatikjarayondeyiladi. Jarayonningegrichizig’iadiabatadeyiladi (4.5-rasm).
4.5-rasm.Gazholatiniadiabatikjarayondao’zgarishiningpv -vaTs -diagrammalari
Tashqaridagitizimgaissiqlikuzatilmaydivaundanchiqarilmaydi, ya’ni dq=0. Realsharoitdarealjarayonlarmuvozanatdabo’laolmaydi, shuninguchunadiabatikjarayonbo’lishmumkinemas.
Ammotezkechadiganjarayonlarniobnobotikjarayondebqarashmumkin.
Tashqaridantizimgakiritilganissiqlikmiqdori dqA=0bo’lganligiuchun, shutizimentropiyasiningo’zgarishi ds=dqA/T=0 bo’ladi. Demak, tizimdakechadiganjarayonadiabatikbo’lsa, bundaytermodinamiktizimningentropiyasio’zgarmasdir, ya’niS=const.
Adnobatenglamasinikeltiribchiqaraylik. Termodinamikaningbirinchiqonunitenglamasidan dq=0 bo’lganda:
SrdT-UdP=0 va CvdT+PdU=0.
Birinchitenglamaniikkinchisigabo’lib, quyidaginihosilqilamiz:
yoki
OxirgitenglamaniK= const (Sr=const vaSu=const) debhisoblabintegrallaymiz:
va
yuqoridagitenglamanipotenstirlasak:
(V2/V)K=p1/p2yokir1v1K=p2v2K
hosil bo’ladi.
U holda adiabata tenglamasi quyidagicha bo’ladi:
PVK=const. (4.20)
Bunda K=Sr/Sv – izobarik solishtirma issiqlik sig’imini izoxorik solishtirma issiqlik sig’imidan necha marta kattaligini ko’rsatuvchi koeffistient bo’lib, u adiabata ko’rsatkichi deyiladi.
(20) munosabat Puyassonning adiabata tenglamasi deb ataladi.
Adiabata tenglamasi (20) dan gaz holatining parametrlari orasidagi bog’lanishni ifodalovchi adiabatik jarayon tenglamalarini keltirib chiqarish mumkin:
R va U o’rtasida
(4.21)
T va U o’rtasida:
(4.22)
r va t o’rtasida
(4.23)
Adiabatik jarayonda gazning bajargan ishi ichki energiyaning o’zgarishiga teng, ya’ni
du+pdu=0 yoki du=pdu (24)
Gaz hajmining ortishi natijasida uning bosimi va temperaturasi kamayadi, siqilganda esa aksincha.
Bunday jarayon faqat gaz ichki energiyasining ortishi yoki kamayishi hisobiga sodir bo’la oladi.
Adiabatik jarayonda bajarilgan ishni termodinamikaning birinchi qonunidan keltirib chiqarish mumkin.
q=u+A=0.
Cu=const da A= – u=Cr (T1-T2)
yoki (4.25)
Cv /R =Cu (Cp-Cu)=1/(K-1) ekanligidan
hosilqilamiz. (4.26)
Ushbutenglama P1U1=RT1va P2U2=RT2ekanligidan
(4.27)
lekin
uholda (4.28)
Endi PV va TS diagrammalardaizotermavaadiabatikningjoylashuvigaehtiborberaylik (5-rasm).
Izotermikjarayonbo’yichagazkengaysa, uningbosimiadiabataganisbatan sekinroq, gaz siqilgandaesa, adiabatikjarayondagiganisbatanyanaham sekinroqo’zgaradi. Adiabatikjarayongrafiginingtikligigaasosiy sababo’rganilayotgangazkengaygandauningichkienargiyasivatemperaturasikamayadi, agargaz siqilsa, uninghajminikamayishinatijasidaichkienergiyasivatemperaturasiortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |