Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

3.1- rasm. Tushayotgan nurlanishning taksimlanishi.

(ya’ni A=D=0), jism o’ziga tushgan barcha nuriy energiyani kaytaradi. Agar kaytarish geometrik optika konunlariga bo’ysunsa, u xolda jismning sirti ko’zgu sirt deyiladi. Agar jismdan nur diffuzion kaytsa, (lot.diffbsio tarkalish, okish), bunday jismga absolyut ok jism deyiladi.

Agar D=1 bo’lsa, (ya’ni A=R=0), u xolda jism o’ziga tushayotgan nurlarning xammasini o’tkazib yuboradi va absolyut tinik (shaffof), ya’ni diatermik jism deyiladi.
Tabiatda absolyut kora, ok va tiyik jismlar bo’lmaydi. Neft kurumi, kor va muz o’zining xossalari jixatidan absolyut kora jismga yakin turadi. Ularning yutilish koeffistienti A=0,95-0,96.
Metallarning silliklangan sirti uchun R=0,97 ga teng. Bir va ikki atomli gazlarning xammasini diatermik (D=l) jismlar deb xisoblash mumkin. Uch atomli va ko’p atomli gazlar, ularning aksincha issiklik energiyasini yutadi va chikaradi.
Xavo xam deyarli shaffof muxit xisoblanadi, lekin uniyag tarkibida suv buglari bo’lsa, uning shaffofliga keskin kamayadi. Real jismlar oz yoki ko’p darajada kora, ko’zgusimon va tinik bo’ladi.
Spektral yutish xususiyati tushayotgan nurlanishning to’lkin uzunligiga boglik bo’lmagan jislar kul rang jismlar deyiladi. Barcha real jismlar uchun A, R va D koeffistientlar doimo birdan kichik bo’ladi.
Amalda, real jismlarni kul rang jismlar deb kabul kilish mumkin. Shuni nazarda tutish lozimiki, issiklik nurlarini kaytarish va yutishda sirtning ranga emas, balki sirtning xolati katta axamiyatga ega. Masalan, ok sirt fakat yoruglik nurlarini yaxshi kaytaradi, ko’rinmas issiklik nurlarini esa, kora sirtga o’xshab yaxshi yutadi.


Issiklik nurlanishining asosiy konunlari.

Plank konuni. Absolyut kora jismlar abcolyut noldan yukori temperaturada o’zidan fazoga barcha to’lkin uzunlikdagi nurlarni tarkatib turadi. Bir xil temperaturada absolyut kora jismlarning nurlanish jadalligi boshka. real jismlarnikiga karaganda yukori bo’ladi. Nurlanish jadalligi kx ni to’lkin uzunligi va temperatura T ga boglikligi Plank konuni bilan belgilanadi:

(3.5)

bu erda C₁=0.374/1015Vt*m², S₂=1,4388*10²mK Plank doimiylari; s natural logarifm asosi.

Nurlanish jadalligini to’lkin uzunligi va temperatura bo’yicha plank konuniga asosan taksimlanishi 10.2rasmda tasvirlangan.
Vin konuni. 10.2rasmdan ko’rinib turibdiki, jismning temperaturasi ortgarilsa, uning nur tarkatish jadalligining maksimum kiska tulkin tomonga siljiydi. Bu konuniyatni V.Vin 1893 yili taklif etgan va uning matematik ifodasini bergan: