Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

Uchuvchan moddalar va koks

Qattiq yoqilg’i havosiz fazoda 870-1070 K, temperaturagacha qizdirilganda undan uchuvchan moddalar ajralib chiqadi. Uchuvchan moddalar tarkibida azot N₂, vodorod H₂,kislorod O₂, uglerod oksidi SO, uglevodorod gazlari SN₄, S₂ N₄va shu kabilar hamda namlikdan xosil bo’lgan suv bug’g’lari kiradi. Uchuvchan moddalar tarkibi yoqilg’ini qizdirish jarayoniga bog’liq bo’ladi. Uchuvchan moddalar V^{U ­­­}­­­­_­­xarfi bilan belgilanadi va faqat yonuvchan massaga taaluqli bo’ladi. Uchuvchan moddalar slanetsda (V^U=90%) va torfda (V^U=75%) eng ko’p bo’ldi. Qo’ng’ir ko’mirda 40-50%, antrotsitda esa 4-6% bo’ladi.

Chala xomlash jarayoni maxsus pechlarda (havosiz mhitda) amalga oshiriladi, bug’nda hatto ishlanadigan yoqilg’i 770-830 K temperaturaga qodir bir meyyorda qizdiriladi. Yuqori temperaturaga qodir bir meyyorda qizdiriladi. Yuqori temperatura taosirida yoqilg’ining organik qismi parchalanadi, parchalanish maxsulotlari esa, o’zaro yana kimyoviy reaktsiyaga kirishadi. 770-830 K temperaturada yoqilg’ining parchalanishi to’xtayd va pechda uglerodga aylangan qattiq qoldiq – chala kokslanishning asosiy maxsuloti bo’lgan chala koks qoladi. Chala koksda ko’pgina uchuvchan moddalar qoladi. U turmushda va energetika maqsadlarida ishlatiladigan yoqilg’i sifatida foydalaniladi. Chala kokslanishda hosil bo’ladigan gazlar – qimmatli yoqilg’i va keyingi kimyoviy qayta ishlash uchun xom-ashyodir. Masalan, yog’och va torfni quruq xaydashda olingan suv yana kimyoviy qayta ishlashi, atseton, sirka kislota, metil spirti, formalin va boshqa kimmatli maxsulotlar xosil bo’ladi.
Yoqilg’ini havosiz muhitda 1275-1375 K temperaturada qizidirib, qayti ishlash jarayoni kokslash deyiladi. Kokslash natijasida 70-80% metallurgiya koksi olinadi, qolgani esa qayta ishlanib, undan olingan va boshqa kimyoviy maxsulotlar olinadi. Kokslashda xosil bo’lgan smola va suv yana qayta kimyoviy ishlanadi.