Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

1.2. Energiya turlari va energiya almashinishning ko’rinishlari;

Energiya
Materiyaning ajralmas hossalaridan biri bu harakatdir.Materiya harakatini o’lchov birligi energiyadir.
Turli ko’rinishdagi energiyalar orasida ekvivalent energiya mavjud.
A.Enshteyin tomonidan massa va energiyani bolanish qonuniyati quyidagi ko’rinishda taklif etilgan:
E=mc²
Bu erda E – m massali jism energiyasi
C – yorulik tezligi 3*108 M/s ga teng
Agar jism massasi W tezlik bilan harakatlansa
m₀
m = ---------------------
√ ( 1 – w²/c² )
m₀ – tinch xolatdagi jism massasi
Bundan
m₀c²
E = ---------------------
√ ( 1 – w²/c² )
Barcha energiyalarni 2 ta asosiy guruqga bo’lish mumkin. Bular:
1. Birinchi turdagi energiya bo’lib, bu energiya boshqa turli hil ko’rinishdagi energiyaga o’ta oladigan energiyadir. Bularga: mexanik (kinetik va potentsial), elektroenergiya, yaderli energiya va boshqa energiyalar kiradi. Bu turdagi energiyalar bir ishchi jismdan ikkinchi ishchi jismga ish ko’rinishida o’tadi. Bunda entropiyaning kiymati O ga teng bo’ladi (ya'ni ular entropiyaga boliq emas). Bu energiyalarni bir ko’rinishdan ikkinchi ko’rinishga o’tishi atrof-muhit parametrlariga boliq emas. Bu energiyalarni yiindisini hisoblash mumkin.
2. Ikkinchi turdagi energiya, boshqa turdagi energiyaga to’liq o’ta olmaydigan energiya turiga kiradi. Bu moddaning ichki energiyasi hisoblanilib, molekulalarning betartib issiqlik xarakati bilan, kimyoviy bolanishlar va issiqlik oqimi ko’rinishida o’zatiladigan energiyadir. Bu ko’rinishdagi energiyaning o’zgarishi issiqlik ta'siriga boliq.
Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni tabiatning umumiy tavsifga ega bo’lgan fundamenti qonunidir. Bu qonun quyidagicha tasvirlanadi: energiya yo’q bo’lmaydi va qaytadan paydo bo’lmaydi, u faqat turli fizikaviy hamda ximiyaviy jarayonlarda bir turdan boshqa turga o’tadi. Boshqacha qilib aytganda, izolyastiyalangan har qanday tizimda shu tizim ichida energiya o’zgarmasdan saqlanib turadi.
Energiyaning saqlanish qonuni mexanikada ko’pdan beri mexanikaviy (kinetik va potenstial) energiyaga tatbiqan mahlum bo’lgan. M.V. Lomonosov (1745-1748, Rossiya), D. Joulg’ (1842-1850, Angliya), R Mayer (1842-1845, Germaniya), G. Tess (1840, Rossiya), E. Lenst (1844, Rossiya), G. Gelmg’golg’st (1847, Germaniya) va boshqa olimlarning ishlari bilan issiqlik va ishning ekvivvalentlik prinstipi aniqlangandan keyin saqlash qonunienergiyaning boshqa turlariga ham tadbiq qilina boshlandi va uning mazmuniga muvofiq energiyaning saqlanish va aylanish qonuni deb atala boshladi.
Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni termodinamikaning birinchi qonuni deb ham aytiladi.

7.