Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

c=f(t) funkstiya Stelsiy yoki Kelvin temperatura shkalalarida berilishi mumkin, ya’ni c =f(t) yoki c=f(T).
Haqiqiy solishtirma issiqlik sig’imining temperaturaga bog’liqligi ushbu ko’rinishga ega:
c = + b t
Unda, jism T₁ dan T₂ gacha isitilganda uzatilgan issiqlik miqdori ushbu tenglama orqali hisoblanishi mumkin:

q = [ a + ( T₁ + T₂ ) ] (T₂ – T₁ )

O’rtacha solishtirma issiqlik sig’im esa

= ,

Temperaturada gazlarning issiqlik sig’imi bosim o’zgarmas bo’lganda, ya’ni izobar jarayonda va hajm o’zgarmas bo’lganda, ya’ni izoxor jarayonda ko’rinishda bo’ladi . Bu issiqlik sig’imlar Mayer tenglamasi yordamida o’zaro bog’langan bo’ladi.

Bu issiqlik sig’imlarining o’zaro nisbati
k =
bu yerda k - adiabata ko’rsatkichi deb nomlanadi.

Ideal gaz aralashmalarining issiqlik sig’imlari:

a) aralashmaning massaviy issiqlik sig’imi
,

b) aralashmaning hajmiy issiqlik sig’imi

c = , 

Ishchi jismning politropik jarayondagi issiqlik sig’imi

c =
Qattiq jismlarning issiqlik sig’imi jismning massaviy xarakteriskasi bo’lib xizmat qiladi.
Temperaturaning qonuniyatlariga binoan, solishtirma issiqlik sig’imni additivlik qoidasi bo’yicha aniqlash mumkin, ya’ni tashkil etuvchi komponentlar issiqlik sig’imlarining umumiy yig’indisi qilib olish mumkin. Shunday qilib, ko’p komponentli sistemaning solishtirma issiqlik sig’imini quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin:

c =

Nam materialni «qattiq jism – suyuqlik» sistemasi sifatida ko’rib chiqish mumkin. Masalan, 4 qatlamli paxta chigitining solishtirma issiqlik sig’imini quyidagicha hisoblash mumkin:

=

Ma’lumki, yurtimiz paxta etishtirish bo’yicha dunyoda etakchi mamlakatlardan hisoblanadi va yiliga 2 mln. tonnadan ortiq paxta chigiti tayyorlanadi. Shuning uchun, chigitning diffuzion issiqlik va fizik - mexanik xossalarini, ya’ni issiqlik sig’im, issiqlik o’tkazuvchanlik, hamda temperatura o’tkazuvchanlik kabi ko’rsatkichlarini o’rganish muhim amaliy ahamiyatga ega, chunki bu xossalarsiz uni qayta ishlash uchun yuqori samarali texnologiya va qurilmalarni yaratish mumkin emas. Chigit, murakkab 4 qatlamli geterogen sistema bo’lib, har bir qatlamning geometrik o’lchamlari, diffuzion-issiqlik va fizik - mexanik xossalari bir-biridan farq qiladi. Qobiq bilan yadro orasida (0,05–0,2) 10^{– 3} m o’lchamli havo bo’shlig’i bor. Chigit namligi 0,2-35 % gacha, tukliligi bo’lsa, yuqorida ko’rsatilgan diffuzion issiqlik va fizik mexanik xossalar qiymatlarini aniqlash ancha murakkabdir. Chigitdagi havo qatlamining massaviy ulushi va solishtirma issiqlik sig’imi ko’paytmasi juda kichik qiymatni tashkil etgani uchun, uni hisobga olmaymiz va solishtirma issiqlik sig’imi hisobi quyidagi formula bilan aniqlanadi.

=
Paxta tolasining solishtirma issiqlik sig’imini aniqlashda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:

bu erda absolyut quruq paxta tolasi va suvning tegishli massaviy ulushlari. Absolyut quruq paxta tolasining issiqlik sig’imi adabiyotlarda keltirilgan.
Chigit mag’izi va qobiqlarining solishtirma issiqlik sig’imlarni hisoblash uchun prof.X.S.Nurmuhamedov va uning shogirdlari tomonidan keltirib chiqarilgan formula yordamida topish mumkin:


bu erda T - moddaning absolyut temperaturasi, ⁰K; U – material namligi, % . Chigit qobig’ining namligi U = 0,5–25% oraliqda, mag’izniki esa 0,5-20% oraliqda o’zgaradi. Tashkil etuvchi komponentlarning massaviy ulushlari esa quyidagi oraliqda bo’ladi: paxta tolasi 0–35%, qobig’i - 22–35%, mag’izi – 42–65%. Ko’p qatlamli chigitning effektiv solishtirma issiqlik sig’imini hisoblash formulasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi.


bu yerda m_nm – paxta tolasining massaviy ulushi: m_k – qobiqning massaviy ulushi: - mag’izning massaviy ulushi.