|
Yaratilgan mahsulot qiymat jihatdan ham uch qismdan iborat bwladi, ya`ni: 1) ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalar qiymatining mahsulotga wtgan qismi (s); 2) yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning bir qismi, ya`ni, ishchilarga tegishli qismi - zaruriy mahsulot qiymati (v); 3) yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning mulkdorlar, tadbirkorlar va jamiyat uchun ishlab chiqarilgan qo’shimcha mahsulot qiymati (m)dan iboratdir. Boshqacha qilib aytganda, oldingi ishlab chiqarish jarayonlarida yaratilgan va ushbu jarayonda iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymatidan hamda shu ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan yangi qiymatdan iboratdir. Chunki yaratilgan mahsulotning bir qismidan ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining wrnini qoplash uchun foydalaniladi. Ishlab chiqarishning uzluksiz davom etishi va rivojlanishi uchun iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalari har qanday asbob-uskunalar, xom ashyo, yoqilg`i va boshqa yordamchi materiallar wrnini twldirib turishi talab qilinadi. Buning uchun ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismidan foydalaniladi. Yaratilgan mahsulotdan iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalari qiymati chegirib tashlansa, qolgan qismi sof mahsulot deyiladi. Yaratilgan mahsulot qiymat jihatdan ham uch qismdan iborat bwladi, ya`ni: 1) ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalar qiymatining mahsulotga wtgan qismi (s); 2) yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning bir qismi, ya`ni, ishchilarga tegishli qismi - zaruriy mahsulot qiymati (v); 3) yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning mulkdorlar, tadbirkorlar va jamiyat uchun ishlab chiqarilgan qo’shimcha mahsulot qiymati (m)dan iboratdir. Boshqacha qilib aytganda, oldingi ishlab chiqarish jarayonlarida yaratilgan va ushbu jarayonda iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymatidan hamda shu ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan yangi qiymatdan iboratdir. Chunki yaratilgan mahsulotning bir qismidan ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining wrnini qoplash uchun foydalaniladi. Ishlab chiqarishning uzluksiz davom etishi va rivojlanishi uchun iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalari har qanday asbob-uskunalar, xom ashyo, yoqilg`i va boshqa yordamchi materiallar wrnini twldirib turishi talab qilinadi. Buning uchun ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismidan foydalaniladi. Yaratilgan mahsulotdan iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalari qiymati chegirib tashlansa, qolgan qismi sof mahsulot deyiladi.
Har bir korxonada, tarmoqda qwshimcha mahsulotni kwpaytirish asosan uch ywl bilan – ishlovchilar sonini kwpaytirish, ish kunini uzaytirish va ish kuni chegarasi wzgarmagan holda zaruriy ish vaqtini kamaytirish evaziga qwshimcha ish vaqtini kwpaytirish ywli bilan amalga oshiriladi. Ish kunini uzaytirish ywli bilan olingan qwshimcha mahsulot absolyut qwshimcha mahsulot deb, ish kuni wzgarmaganda zaruriy ish vaqtini kamaytirib, qwshimcha ish vaqtini kwpaytirish evaziga olingan qwshimcha mahsulot esa nisbiy qwshimcha mahsulot deb ataladi. Yil davomida olingan qwshimcha mahsulotlar yig`indisi qwshimcha mahsulot massasi, uning zaruriy mahsulotga nisbati esa (foizda ifodalanishi) qwshimcha mahsulot normasi deb yuritiladi. Agar qwshimcha mahsulot normasini m’, massasini m, zaruriy mahsulotni v bilan belgilasak qwshimcha mahsulot normasi kwrinishdagi formula bilan aniqlanadi. Ishlab chiqarish jarayonida hosil bwlgan qwshimcha mahsulot sotilish jarayonida foydaga aylanadi. Foydadan davlat soliq sifatida, ssuda kapital egalari esa foiz sifatida, er egalari renta sifatida wz ulushlarini oladilar. Bu daromad turlari qwshimcha mahsulotning sotilib, dastlabki taqsimlangandan keyingi wzgargan shakllaridir. Yuzaki real hayotda qwshimcha mahsulot yuqoridagi shakllarda bwladi. Kimki iqtisodiy jarayonlarning tub ildizini tushunmasa, bu daromadlarning manbaini, qaerda va kim tomonidan yaratilishini tushunmasdan qolaveradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
