Termiz davlat unversiteti mustaqil ishi kafedra nomi; Mavzu; Bajardi; Qabul qildi

2.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик моҳияти.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолияти тўғрисидаги мумтоз ғоялар, қадимги Грецияда ҳам кенг тарғиб этилган. Аристотелнинг (м.а.384-322) “Экономика” тушунчаси бўйича, бу энг аввало, деҳқончилик, ҳунармандчилик ва майда савдо билан банд бўлганларнинг асосий, шарафли фаолияти деб эътироф этилган. Уларнинг мақсади – тадбиркорлик билан инсонларнинг энг муҳим эҳтиёжларини қондиришга эришиш мумкинлиги ва уларга давлат ғамхўрлик қилиши кераклиги таъкидланган.
Бизнингча, кичик бизнеснинг иқтисодиётдаги ўрнига баҳо беришда “бизнес” ва “хусусий тадбиркорлик” тушунчаларининг назарий-иқтисодий моҳиятини аниқлаш мақсадга мувофиқдир. Ўзбекистон Республикасининг КБХТ фаолияти моҳиятини тадқиқ қилган иқтисодчи-олимлар мазкур тушунчага ўз даврларида турлича таъриф берганлар ва мазкур таърифлар йиллар давомида такомиллашиб борган. Ўрта асрларда хусусий сектор вакиллари сифатида, қасрлар, жамоат бинолари, собор ва черковлар қурувчиларини ҳисоблашган. XVIII асрда КБХТ фаолиятининг ҳаракат доираси кенгайиб, ғарб иқтисодий адабиётларида “хусусий тадбиркор” тушунчаси қўлланила бошланди. “Хусусий тадбиркорлик” фаолияти тушунчаси Р.Кантильон, Ф.Кенэ, А. Смит, Ж.Б. Сэй, А. Тюрго ва бошқалар томонидан татбиқ этилган. XX аср ўрталарида инглиз иқтисодчиси Ж.Кейнс (1883-1946) томонидан иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш, самарали талабни ва инвестицияга нисбатан мойилликни молиявий рағбатлантириш йўли билан ҳар хил фаолиятдаги тадбиркорликни ривожлантириш ғояси иқтисодий субъектлар фаолиятини фаоллаштиради. Унинг фикрича, КБХТ фаолиятини ишлаб чиқариш, банк-кредит, молия, савдо ва хизмат кўрсатиш тармоқларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркор сифатида амалга ошириш, бунинг учун назарий ва амалий жиҳатларини ривожлантириш иқтисодий ўсишга таъсир этишини таъкидлайди. КБХТнинг хусусиятлари ҳақида фикр юритилганда, иқтисодчи олимлар уларга хос бўлган қуйидаги сифатларни, яъни ташаббускорлик, таваккалчилик, ижодкорлик, ишга масъулият билан ёндашиш, ўз меҳнати натижаларидан моддий ва маънавий манфаатдорлик ва ҳоказоларни таъкидлаб кўрсатадилар. Жумладан, маҳаллий иқтисодчи олимлардан проф. А.Ўлмасов: “Кичик бизнес - кишилар мулкчилик субъектларини моддий ва пул маблағларини (капитални) амалда хўжалик оборотига, даромад топишига мўлжалланган” деб таъкидласа, проф. Ё.Абдуллаев тадбиркорликка “қонун ҳужжатларига мувофиқ, даромад (фойда) олишга қаратилган, юридик ва жисмоний шахслар томонидан маҳсулот ишлаб чиқариш йўли билан таваккал қилиб, ўз мулкий жавобгарлиги остида амалга ошириладиган ташаббускор фаолият” сифатида таъриф беради¹³³. Шунингдек, мамлакатимиз Биринчи Президентимиз И.А.Каримов ўзларининг нутқларида “ўзини мулкдор, мулк хўжайини, ўз меҳнати ва ишлаб чиқарган маҳсулотининг хўжайини деб хис қилиш, инсоннинг яширин куч-ғайратини юзага чиқаради. Унинг ақлий ва ижодий имкониятларини, ташкилотчилик қобилятларини номоён этади. Уни ташаббускор ва омилкор қилади” деб таъкидлаб ўтганлар. Юқорида келтирилган фикр мулоҳазаларни умумлаштириб, қуйидагича хулоса қилиш мумкин.
Муаллифлар томонидан тадбиркорлик фаолиятининг шакллари таҳлил этилиб, “Тадбиркорликнинг турли-туман давлат, жамоа, шахсий, хусусий, аралаш ва бошқа ҳамма шакллари ривожланади” деб умумий тарзда таъкидланади. Бизнинг фикримизча, ҳудудларда КБХТнинг кўплаб шакллари амалиётда ўз функцияларини қандай ҳолда бажараётганлиги, фойда ва даромадлари, зарар кўриб тўхтаб қолиш сабабларининг объектив амалиёти батафсил ёритилмаган. Уларнинг изоҳи фақат илмий-назарий жиҳатдан баён этилиб, амалиётдаги ҳудудий фаолияти таҳлил қилинмаган. Иқтисодчи олим Қ.Муфтайдинов “тадбиркорликни шакллантириш, айниқса, қишлоқ хўжалигида алоҳида аҳамиятга эга, зеро мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва иқтисодий соҳадаги ўзаро муносабатлар тадқиқот объекти бўлиб қолади”, деб таъкидлайди, аммо ҳудудлардаги КБХТ фаолиятлари ўртасида шаклланаётган рақобат жараёни талқин этилмаган.
КБХТни бошқа соҳа субъектларидан ажратиб турадиган белгиларидан бири ўз ишига, мулкига бевосита эгалик қилишидир. Тадбиркорнинг иши, мулки ва бошқа бойликлари унинг фаолиятисиз ўзини иқтисодий жиҳатдан тўлиқ намоён эта олмайди.
1-жадвал маълумотларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик тушунчаларига нисбатан назарий қарашлар тавсифи келтирилган.

1. 
   Тадбиркор фойда олиш мақсадида товар (хизмат) ишлаб чиқариш жараёнида ер, сув, капитал ва меҳнат ресурсларини бирлаштириш ташаббусини олади ҳамда тадбиркор бир вақтда ишлаб чиқаришнинг ҳаракатлантирувчи кучи ва ишлаб чиқаришни амалга ошириш учун бошқа ресурсларни бир жойда уйгунлаштирувчи ташаббускор ҳисобланади;