Термиз давлат университети

ДЕКАДЕНТЛИК (франц. decad
еncе—тушкунлик, инқироз) — тарихий, 
тарихий-фалсафий ва тарихий-маданий анъаналарда цивилизациялар ҳаётининг 
даврий жараёнларини тавсифлашда қўлланиладиган тушунча. Д. атамаси 
Монтескьенинг асарида кенг қўлланилди. Д. тушунчаси фал. тарихида 
маданиятлар ва халқларнинг юксалиши, тушкунликка юз тутиши 
муаммоларини таҳлил килишда кенг қўлланилади. Д. санъатда, адабиётда, 
сиёсатда, инсон хатти-ҳаракатларида унинг ҳаётига, дунёга муносабати 
масаласида ишлатилади. Д.нинг белгилари, кўпинча, ўзбошимчалик, зўрлик 
билан боғлиқ бўлади. Сиёсий, эстетик, ахлоқий ва б. ҳодисалар, 
жараёнларнинг интиҳоси сифатида тарқалган Д. тушунчаси жамиятнинг айни 
ҳолати унинг ўз-ўзини бузишга олиб келувчи инқилобий зилзилалар билан 

---

143 
алмашинувини англатади. Д. бадиий ижодиётнинг маълум бир даврида шахс, 
унинг борлиғи, фожиаси, ижтимоий ҳалокатни олдиндан сеза билишини ҳам 
ифодалайди. Шу боисдан ҳам Д., кўпинча, тарихий тараққиётнинг маълум 
даврида санъат ва адабиётда тушкунлик кайфиятни ифодаловчи оқимларнинг 
умумий номи сифатида қабул қилинган. Унинг наз-яси асосида «санъат-санъат 
учун» ғояси ўз ифодасини топган. Д. элементлари дастлаб Францияда пайдо 
бўлган. «Декаденс» номли адабий тўгарак вужудга келган, журнал чоп 
этилган, бу ном кейинчалик Европага ва Америкага тарқалган. Ижтимоий 
воқеликдаги зиддиятларнинг кучайиши Д.нинг кенг ёйилишига сабаб бўлган. 
Д. вакилларининг фикрича, жамият тараққиётидаги ҳар қандай таълимот ғоя, 
мафкура, ҳаракатнинг барча шакллари қандайдир манфаатга бўйсундирилган. 
Шунинг учун санъат асарлари ижтимоий муаммоларга аралашмай, шахснинг 
ички дунёсини тасвирлаши, яъни, санъаткор ўзи хоҳлаганича «гўзаллик» ижод 
этиши керак. Бу оқимга мансуб ёзувчилар, рассомлар, бастакорлар, театр 
арбоблари тушкунликка берилганлар. Лекин улар жамият воқеалигини анча 
чуқур ва жиддийроқ идрок қиладилар. Улар назарида вужудга келган ҳолатдан 
қутулиш йўли шах-сий кечинмалар дунёсига берилишдир.