Термиз давлат университети

И 
ИБН ДОВУД Авраам {тахм. 
1100, Толедо-тахм. 1180, Кордова)-яҳудий 
тарихчиси ва файласуфи. Асосий асари «Ал-ақидат ур-рафиъа» («Юксак 
иймон»)да ўз даврининг тараққийпарварлик гояларини илгари сурди ва Ибн 
Сино таъсирида 
Ибн Жебиролнит 
неоплатонизмига қарши чиқци. И.Д.нинг 
фал-ий қарашларида, кўпинча, қарама-қаршиликлар бор. Мас, И.Д. диний 
таълимотига асосланиб, дунё йўқликдан, ҳеч нарсадан яратилган деб 
ҳисоблайди. Лекин у 
фатализмня 
инкор этди ва инсоннинг эркин иродаси 
ҳақидаги таълимотни яратди. И.Д. ўрта 
асрнинг тараққийпарвар 
мутафаккирларига, жумладан, Маймонидга кучли таъсир кўрсатди. 
ИБН ЖЕБИРОЛ Соломон 
(1021, Малага-1070) -яҳудий файласуф. Сарагоса 
(Испания)да яшаган. Араб тилидаги асосий асари — «Ҳаёт манбаи» 
сақланмаган. Иврит ва лотин тилидаги таржималари маълум. И.Ж. илоҳий 
иродани дунёнинг яратувчиси сифати-да баҳолаб, айни пайтда ирода Аллоҳ 
эмас, балки унинг ҳаракатдаги кўриниши, деб билган. У илоҳий ирода 
тамойилини неоплатонизмнинг эманация наз-яси билан боғлашга интилган. 
И.Ж. моддий ҳамда руҳий жинсларнинг асосида универсал материя ётади, у 
моддий ва руҳий шаклга эга, деб, борлиқнинг оригинал наз-ясини ишлаб 
чиқци. Бироқ И.Ж.-нинг борлиқ ҳақидаги маълумоти платоник фал-ий тизим 
билан узвий боғлиқ эди. Кейинчалик унинг мероси атрофида кескин кураш 
авж одди. 
 
ИСЛОМ ТАРИХИ ВА ФАЛСАФАСИ 
- ислом ва унинг тарихига, фалсафасига 
муносабатда ҳам, шу дин намоёндалари, арбоблари, уламолари ва 
илоҳиётчилари ўртасида турлича қарашлар, талқинлар мавжуд. И. т.ни илмий-
фал-ий англаш учун Арабистон ярим оролидаги 7-а. бошларигача ҳукм сурган 
ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий ҳаёт тўғрисида муайян тасаввурга эга 
бўлган маъқул. Арабистонда Минай ва Сабай подшоликларида мил.ав. 800-
й.ларда Минай ва Сабай ёзувлари бўлганлиги ҳам ўша давр маданий хаёти 
ривож-ланганидан далолатдир. Арабистон ярим оролининг Шимолий-Ғарбий 
қирғоғида, Фаластин чегарасида мил.ав. 6-5-а.ларда Сурияни ҳам ўз ичига 
олган Набитай подшолиги бўлган. Мил. 3-а.ида эса Кимёр давлати 

---

147 
шакллангани маълум. Марказий Арабистонда Кинда қабиласи ўз
подшолигини ўрнатиб, бирлашиш ҳаракатини вужудга келтирди. 25 уруғдан 
иборат ва анча тарқоқ, муросасиз яшаётган Қурайш қабилаларининг бир 
қисми Маккада бирлашиб, давлат ташкил этишда Қусай алоҳида рол ўйнади. 
У 5-а. бошларида Макка шаҳар маркази Дор ан-Надвада Қурайш қабилалари 
оқсоқолларининг маслаҳат кенгашини ташкил этди. Уруш эълон қилинганда 
бу ерга Қурайш қабиласи байроғи тикиларди. Исломгача бадавий (кўчманчи)
арабларда уруғ руҳи ёки оила дини етакчи бўлган. Бадавийлар араб халқ 
оғзаки ва ёзма адабиётининг асосчилари эдилар.