Термиз давлат университети

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

23 
 
 
2-мавзу:Антик давр тарих фалсафаси. 
 
Асосий саволлар: 
 
1.Антик даврда тарих фалсафасининг шаклланиш тарихи. 
2.Антик онгда табиат ва тарих антитезаси. 
3.Герадот – илмий тарихнинг яратилиши. 
4.Эллин даври.Инсонпарварлик. 
 
 
Таянч сўзлар. 
Монистик ва плюралистик ёндошувлар.Герадот.Фукидид.Чизиқли ва даврий 
ёндашувлар. эмпирик жамият .“Цивилизация” тушунчаси.Шарқ – Ғарб 
дуаллиги Тарихнинг мегадаврий гипотезаси.
 
Грецияда тарих фани.Корнелий 
Тацит .мега цикллик (мегадаврий) 
Тараққиёт бевосита тарих фалсафаси ҳисобланади. Тарих фалсафаси
Герадот ва Фукидиднинг антик даврдаги тарихий ҳаракат кучи ҳақидаги 
тадқиқотлардан бошланади.
Тарихни фалсафий англаш жиддий тадрижий ривожланишни кечирди. 
Қадимги шарқда тарих табиатдаги нарсаларнинг ва йил фаслларининг 
алмашинуви каби абадий ўз ҳолига қайтиш жараёни сифатида талқин 
этилган.масалан, Қадимги Ҳинд фалсафаси ҳаётнинг ҳаракати абадий шаклда 
бориши (сансара) таьлимоти ва у билан боғлиқ кишиларнинг у ёки бу 
қилмишлари учун бериладиган мукофотнинг муқаррарлиги сифатида карма 
қонунининг мавжудлиги ҳақидаги ғоялар муҳим аҳамият касб этади.
Қадимги Юнонистонда, хусусан Гераклит таьлимотида аньанавий 
шаклда тарихнинг даврий парадигмаси биринчи бор ўз ифодасини топди. 
Унга кўра тарих айланма шаклда ҳаракат қилиб, доимо ўзининг дастлабки 
ҳолатига қайтади. Ўрта асрларда тарихга диний, теологик қараш ҳукмрон 
эди. Тарихий жараённинг ибтидоси сифатида оламнинг худо томонидан 
яратилиши ғояси қабул қилиниб, тарихни харакатга келтирувчи асосий куч 
илоҳий абадий вужуд ҳисобланган. 
XVIII аср охири ва XIX аср бошларида тарих фалсафаси аксарият 
ҳолларда ривожланиш тарихи эди. Унинг энг юқори чўққисини Гегелнинг 
ривожланиш назарияси ташкил этди.
Гегел тўғридан тўғри дунёвий ақл – заковат, умуминсоний тафаккур, 
инсоният ҳатти – ҳаракати ва ақл идроки уйғунлиги асосида вужудга келган, 
онг ва тафаккур ҳукумрон бўлган яхлит борлиқни тарих деб тушунади. Ўз 
фалсафа мактабини ана шу ғоя асосида қуради. 
XIXасрнинг 40-йилларида жамият ва унинг ривожланиш тарихига 
материалистик қарашни тарихий материализм, деб номланди. Бунда 

---

24 
тарихнинг ривожланишига таббий – тарихий қонуний жараён сифатида 
қаралиб, унинг асосини топади ва антогонистик жамиятда синфий кураш 
орқали намоён бўлади.Гегел ва Маркс тарих фалсафасининг умумий 
хусусияти шундаки, улар тарихга инсон онги ва иродасидан тамомила 
мустақил мавжуд фақат олға қараб ривожланувчи қонуний жараён сифатида 
қараганлар.
XX асрнинг иккинчи яримидан тарих фалсафасининг аньанавий 
муаммолари муайян ижтимоий фанлар тасарруфига ўта бошлади. Шу 
муносабат билан позитивизм тарих фалсафасининг интиҳоси ва унинг 
социология билан алмашганини эьлон қилди. Айни шу даврда Шпенглер, 
Тойнби, П. Сарокин ва бошқаларнинг ижодларида тарих ривожига даврий 
ёндошувнинг янги вариантлари ҳам пайдо бўла бошлади.
Тарих фалсафасининг ривожланиш жараёнида вужудга келган 
ёндошувлар.