|
рах
барларини христианликнинг мохиятига акл мезони билан ёндашишга чақирилади. Христиан
динини мантиқий асослаш, уни тушунарли талқин қилиш ва оқибатда унга қонунийлик мақомини
бериш мақсади кўзда тутилади. Уларнинг таъкидлашича, христианликка қўйилган
айб
ловлар ҳеч
қандай далилларга асосланмаган. Қолаверса, бу нарса уларга фуқаролик мақомини олиш учун
асосий далил бўла олади, деб ҳисоблаганлар. Ана шундай қарашларга эга бўлган апологетлардан
бири Флавий Иустин эди.
Флавий Иустин.
ХАЁТИ.
Биринчи «черков отаси» бўлган Флавий Иустин (Юстин) II аср бошларида
Фаластиндаги Сихема шаҳрида бадавлат юнон оиласида туғилган. У болалигиданоқ ҳақиқатни
42
топиш мақсадида фалсафа билан шуғулланган. Ёшлигидан яхши маълумот олган Иустин антик
фалсафани ўрганди, лекин ундан тўла қониқмади. Ривоят қилишларича, кейинчалик денгиз соҳили
бўйлаб юриб шундай одамни учратганки, у одам Иустинга христиан фалсафасига мурожаат
қилишни тавсия қилган. Ушбу учрашув Иустин руҳиятига таъсир қилади ва Римда христиан
мактабини очади. Римда ваъзхонлик қилиб, Киник Кресцен билан бахс қилади. 150-йилдан кейин
Иустин император Антоний Пий ва унинг асранди болаларига ўзининг «Биринчи апологияси»ни
юборади. Унда у императордан ўзининг христианликка бўлган муносабатини қайта кўриб
чиқишга чақирган, христианларни қонуний чеклашлардан воз кечишини сурайди. Иустин
христианлар дахрий эмаслигини исботлаган. У Исонинг пок, олий даражадаги аҳлоқий ҳаёти
Тавротда башорат қилингани, христианларнинг тўғри йўлдан адашмаганлигини, уларга нисбатан
қўйилган айблар асоссиз эканлигини исботлар экан, уларни таъқиб қилишга бархам бериш
кераклигини таъкидлайди.
«Иккинчи апология» биринчи апологияга маълум даражада илова эди. Унда Иустин
хрисгианларта нисбатан зулм ва адолатсизлик холларини келтиради. Кейинчалик мавжуд
ҳокимият билан Иустин ўртасида вазият кескинлашади. Бунинг натижасида у 165-йилда Марк
Аврелий императорлиги даврида қатл килинади.
АСАРЛАРИ. Иустин ёзган асарларидан фақат «Апология» сақланган. «Биринчи апология»
асарини Иустин император Антоний Пийга, «Иккинчи апология»ни император Марк Аврелийга
такдим этган. Айрим асарлари парчалар ҳолатида сакланган: «Барча бидъатларга қарши», «Лир-
ник», «Яхудий Трифон билан сухбат», «Эллинларга», «Фош қилиш», «Илоҳий яккахокимлик
ҳақида».
ТАЪЛИМОТИ Иустин Худони ижобий, инсон ақли билан олинган билим орқали ифодалаб
бўлмаслиги, мутлақ илоҳий борлиқ хусусида бирдан-бир ишончли билим манбаи ваҳий эканлиги
ҳақидаги тасаввурларга таянади. Иустин христианлик қадриятларини антик фалсафадаги
рационалистик ғоялар ва тасаввурлар билан бириктиришга ҳаракат қилган йўналиш тарафдори
бўлган. Унинг айтишича, христианлар платониклар ва стоикларга ўхшаб оламиииг оловдан ҳалок
бўлишига, ёмон одамлар ўлимидан сўнг жазоланиши, яхшилари эса роҳат-фароғатда бўлишига
ишонадилар. Иустин юнон файласуфлари ўз ғояларини Мусо ва бошқа пайғамбарлардан олишган,
деб ҳисоблайди. Худо оламни шаклсиз ибтидодан яратгани, инсоннинг ўлимдан кейин
тақдирланиши каби фикрлар ана шундай ғоялар туркумидан иборат.
Христианликнииг антик фалсафага муносабати масаласида апологетлар ўртасида
ҳамфикрлилик бўлмаган. Бу Иустиннинг римлик шогирди Татиан, афиналик Афинагор ва иккита
замондош апологетлар — александриялик Климент ва Тертуллиан қарашларини таққослаганда
яққол кўринади. Иустиинииг Римдаги шогирди Шарқ мамлакатларига кўп саёҳат қилган Татиан
(110—172)дир. II асрнинг ўрталарида «Римликларга мурожаат» деган асар ёзган. Бу асарида
юнонларнинг маданий рахнамоликка килган даъватларини танқид қилади. Асар шу жиҳатдан
муҳимки, у бутун бир миллат — юнонларга қаратилган. Татиан фикрича, христианлик ўзининг
аҳлоқий нормалари бўйича юнон фалсафаси ва динидан юқори туради, демак, христианларга
шунга мос муносабатда бўлиш керак. Татиан христианликни мифология ва фалсафа билан
солиштириб, христианлик юнон фалсафаси ва динига нисбатан анча қадимийроқ жанлигини
исботлашга ҳаракат қилди. Бунинг исботи улароқ Татиан Троян уруши ҳақида сўзлаб ўтган.
Афинада яшаган яна бир илоҳиётчи олим Афинагар 177-йилда «Христианларга мурожаат»
номли асар ёзган. Унда христианларга қуйилган
айблар ҳақида гапирилади. Афинагор
христианларни худосизликда айблашни инкор қилиб кўрсатадики,
мушрикийлар худолари одамлар томонидан яратилган, шунингдек, улар ҳам
уларга сиғинувчилар каби гуноҳкордирлар. Унинг фикрича, христианлар
айбдор бўлмаганликлари учун император уларга раҳмдиллик кўрсатиши
керак.
Ғарбий апологетлар христианликнинг мушриклик билан ўхшаш
томонларига эмас, фарқ қилувчи томонларига кўпроқ эътибор бердилар.
Ғарбий черковнинг ана шундай йирик апологетларидан бири Тертуллиандир
(160-220).
43
Тертуллиан
Do'stlaringiz bilan baham: |
