Termiz davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi

TARBIYaDA BOLA SHAXSINI HURMAT QILISH VA UNGA 
TALABCHANLIK PRINTSIPI 
Tarbiyachi awaliga bolalardan biror narsani talab qilib, so‘ngra o‘zining bu 
talabini unutib qo‘ysa yoki keyingi ishlarida o‘zi bu talabga xilof ish tutsa, bu hoi 
tarbiyaga yomon ta‘sir etadi. Biz bunday tarbiyachini o‘z so‘zida qat‘iy turmaydigan 
kishi, deb ataymiz. U bolalarga topshiriq berib: «Bilib qo‘yinglar, topshirilgan vazifani 
albatta tekshirib, tegishli bahoni qo‘yaman», deb ogohlantiradi. Lekin bolalarning 
topshiriqni bajargan yoki bajarmaganlarini aslo tekshirmaydi. Bolalar tartibni salgina 
buzsalar, u ko‘p do‘q-po‘pisa qilib, ularga qarshi turli choralar ko‘rajagini aytadi-yu, 
ammo amalda hech qanday chora ko‘rmaydi. U, biror qiziq tadbir o‘tkazishni bolalarga 
va‘da qiladi-yu, sal orada va‘dasini esdan chiqarib qo‘yadi, bolalarda bunday 
tarbiyachiga izzat va hurmat paydo bo‘lmaydi. Har bir pedagogning so‘zi bilan ishi bir 
xil bo‘lishi kerak. U o‘z ishida va so‘zida izchil bo‘lmog‘i lozim. Har bir tarbiyachi 
uchun bu narsa qonun sifatida tan olinishi shart. 
Bolalarga birdaniga juda ko‘p talab-qoidalarni taqdim qilish mumkin emas; 
bolalarni xulq va yurish-turish ko‘nikmalariga o‘rgatgan vaqtda ham xuddi o‘quv 
predmetlari mazmuniga kiradigan ko‘nikmalarni o‘rgatishdagi tadrijiylik va tizimlilikka 
rioya qilish kerak. SHunday qilinsa, bolalar xulqiy ko‘nikmalarni puxta, mustahkam 
o‘zlashtiradilar. 
Boshlang‘ich ta‘lim mohir pedagoglari ish tajribalarining ko‘rsa-tishicha, qaerda 
o‘quvchilarga yuksak talabchanlik, hurmat, muhabbat, ishonch kuchli bo‘lsa, o‘shaerda 
tarbiyaning ta‘siri samarali bo‘ladi. 
Bolaga mehribonlik, hurmat va muhabbat bilan qarash uning kuchiga kuch 
qo‘shadi, o‘ziga bo‘lgan ishonchni yanada orttiradi, bu, ayni chog‘da, o‘quvchilarda o‘z 
o‘qituvchisiga nisbatan hurmat, ishonch va mehribonlik uyg‘otadi. Zotan, bolalar 
g‘amxo‘r, mehribon va talabchan o‘qituvchini sevadilar, hurmat qiladilar va unga to‘la 
ishonadilar. Mana shunday o‘qituvchining bolalarga tarbiyaviy ta‘siri kuchli bo‘ladi, 
uning obro‘yi ortadi. Agarda o‘qituvchi o‘z o‘quvchilarining kuchiga va imko-niyatiga 
ishonch bilan qarasa, ular bu ishonchni oqlashga intiladilar. 
O‘qituvchi va tarbiyachilarning o‘quvchiga nisbatan haddan tashqari talabchan va 
qattiqqo‘l bo‘lishi ham, va aksincha, bolalarga bo‘sh muomala qilishi ham yaramaydi. 

---

O‘qituvchi va tarbiyachilar o‘quvchilarga nisbatan talabchan bo‘lishlari va 
qo‘ygan talablarining o‘quvchilar tomonidan so‘zsiz bajarilishiga erishmoqlari lozim. 
Bu esa bolalarni kattalar tomonidan qo‘yilgan oqilona talablarni o‘z vaqtida bajarishga 
odatlantiradi. SHu bilan birga, bolalar o‘zlariga nisbatan ham talabchan bo‘ladilar. 
Tarbiya jarayonida bolalarga nisbatan o‘qituvchilar, ota-onalar, bolalar va yoshlar 
tashkilotlari hamda barcha jamoatchilik tomonidan bir xilda talab bo‘lishini, ya‘ni 
talabda birlik bo‘lishini ta‘min etish g‘oyat muhimdir. 
Maktab ma‘muriyati, sinf rahbarlari, o‘qituvchilar bilan ota-onalar o‘quvchilarga 
bir xilda talab qo‘yishni ta‘min etishlari kerak. Ota-onalar ham, o‘z navbatida, bolalarni 
tarbiyalashni maktab bilan mustahkam aloqada olib borishlari hamda bolalarga nisbatan 
maktab bilan birga bir xil talab qo‘yishlari lozim. Oila a‘zolari: ota-ona, aka-uka, opa-
singil va boshqalar o‘rtasida ham bolalarga tarbiyaviy ta‘sir ko‘rsatishda birlik bo‘lishi 
zarurdir. Bolaning sinfdan-sinfga o‘tishi, yoshining ulg‘ayishi, saviyasining ortishi, 
dunyoqarash doirasining kengayib borishi bilan talablarning mazmuni va shakli ham 
o‘zgarib, ortib boradi. 
Xullas, o‘quvchilarga nisbatan talabchan bo‘lish, ularga samimiy muhabbat va hurmat 
bilan qarash qoidasini oqilona hamda mohirlik bilan to‘g‘ri qo‘llanishi, o‘quvchilarnig 
kuchiga, imkoniyatlariga ishonch bilan qarashga - tarbiyaning muvaffaqiyatli borishiga 
yordam beradi.