Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

Ta'lim metodlari quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Bu funksiyalar ta'lim metodini qo‗llash jarayonida bir-biridan ajratilgan 
holda yoki ketma-ket joriy etilmaydi, aksincha bir-biriga o‗zaro singib ketadi. 
Misol uchun, tashhisli funksiya o‗qituvchining bir qator metodlardan yaxlit 
foydalanishi evaziga bajariladi. 
«Ta'lim metodi» atamasi bilan birga ko„p hollarda «metodik usul» 
(sinonimlari – pedagogik usul, didaktik usul) tushunchasi ham qo‗llaniladi. U 
ta'lim metodining tarkibiy qismi, uning muhim unsuri, metodni joriy qilishdagi 
alohida qadam sifatida ta'riflanadi. Har bir ta'lim metodi muayyan ta'lim 
usullarini chog‗ishtirish orqali joriy etiladi. Metodik usullarni xilma-xilligi 
ularni tasniflashga imkon bermaydi, biroq o‗qituvchi faoliyatida tez-tez 
qo‗llaniladigan usullarni ajratib ko‗rsatish mumkin: 
 
Ta'lim metodlari turli shakllar hamda xilma-xil ta'lim vositalari 
yordamida joriy etiladi. 
qator metodlar o‗zida guruhli o‗qitish shakllarining 
ko‗rinishlarini mujassamlashtiradi: ma'ruza, seminar, dastur, sayohat, o‗quv 
konferensiyasi va boshqalar. Ta'lim jarayonining guruhli shaklda tashkil etishda 
turli xil ko‗rgazmali qo‗llanmalar: xarita, diagramma, plakat, rasm, chizma va 
hokazolardan foydalaniladi. Texnik vositalar (dioproektor, kino, uskuna, 
televizor, 
videomagnitafon)dan, 
shuningdek, 
kompyuter 
xizmatidan 
foydalanishning individual, juft yoki guruhli shakllaridan foydalanish mumkin. 
Har bir metod ma'lum ta'limiy vazifani muvaffaqiyatli hal etish, 
qolganlari esa birmuncha samarasiz bo‗lishi mumkin. Universal ta'lim metodlari 
mavjud emas, shu bois darsda turli ta'lim metodlaridan yoki ularning 
majmuasidan foydalanish mumkin. 
Ta'lim metodlarini tanlash quyidagi mezonlari asosida aniqlanadi: 
-
didaktik maqsad asosida; 
-
ta'lim mazmuni asosida; 
-
o‗quvchilarning o‗quv ko‗nikmalarini egallash va rivojlanish darajasi 
asosida; 
-
o‗qituvchining tajribasi va kasbiy tayyorgarlik darajasi asosida. 

---

O‗qituvchi tomonidan qo‗llanilayotgan ta'lim metodlari majmuasi 
boshlang‗ich sinflardan yuqori sinflarga o‗tish asosida o‗zgarib hamda 
murakkab xususiyat kasb eta boradi. Ushbu jarayonda ayrim metodlarni qo‗llash 
chastotasi oshsa, ayrim metodlarni qo‗llashga bo‗lgan ehtiyoj kamayadi. Ta'lim 
metodlaridan foydalanish ko‗lami, holati o‗qituvchining kasbiy tayyorgarligi va 
mahorati darajasiga bog‗liq holda o‗zgaradi. 
Didaktikada munozaralarga sabab bo‗layotgan yana bir muhim ob'ekt 
ta'lim metodlarining tasnifidir. «Ta'lim metodlari tasnifi ularning ma'lum 
belgilari bo‗yicha tartibini ifodalovchi tizimdir. Hozirgi vaqtda o‗nlab ta'lim 
metodlari ma'lum», - ekanligini ta'kidlagan holda I.P.Podlaso‗y fikrini 
quyidagicha davom ettiradi, - «Biroq bugungi kunda yetakchi sanaluvchi 
didaktik g‗oya yagona va o‗zgarmas metodlar majmuini yaratishga intilish 
samarasiz ekanligini tushunishga yordam beradi. O‗qitish – favqulodda 
harakatchan, dialektik jarayon. Metodlar tizimi ham bu harakatlanishni aks 
ettiradigan darajada jo‗shqin bo‗lishi, metodlarni qo‗llash amaliyotidagi doimiy 
o‗zgarishlarni hisobga olishi kerak»
62
.
Ta'lim metodlarini tanlash muammosi uzoq davrdan buyon tadqiq qilib 
kelinmoqda. Biroq tadqiqotlar soni ko‗p bo‗lsada, bu borada yagona to‗xtamgan 
kelinmagan. Ushbu o‗rinda ta'lim amaliyotida qo‗llanilib kelayotgan metodlar 
tizimi (tasnifi)ga to‗xtalib o‗tamiz. 
Ta'lim metodlarining tasnifi asosiy didaktik maqsadlar bo‗yicha 
tizimlashtiriladi
63
. 
Mualliflar tavsiya etilayotgan metodlarni quyidagi chizma bo‗yicha 
qo‗llash maqsadga muvofiqligini ta'kidlaydilar: 
1.