Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi



Download 1,42 Mb.
bet118/193
Sana03.02.2022
Hajmi1,42 Mb.
#427904
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   193
Bog'liq
Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari k (1)

4-topshiriq.Yangi so’zlarni yozing va yodlang.

واژه ها


hisob qog‘azi

– surate hesob

صورت حساب

oxiri

– enteho

انتها

rasmga tushmoq

– a’ks andoxtan

عکس انداختن

biroz turib

– andaki ta’omul

اندکی تامل

qalampir

– felfel

فلفل

kulib

– bo ruy xandon

با روی خندان

futbol

– futbol

فوتبال

yo‘lga tushmoq

–roh uftodan

راه افتادن

qalyon

– qelyon

قلیان

muzli suv

– obe yax

آب یخ

kabob

– kebobe barg

کباب برگ

islamoq

– esfenoj

اسفناج

xizmatkor

– gorsun

گارسن

mashinani avto parkka qo‘ymoq

– pork kardan

پارک کردن

yo’qolmoq

– go‘m sho‘dan

گم شدن

paydo qilmoq

– peydo kardan

پیدا کردن

pomidor

– go‘jefarangi

گجه فرنگی

xizmatkor

– pizsh xedmat

پیش خدمت

go‘sh ezadigan

– go‘sht kub

گشت کوب

old taom

– pishg‘azo

پیش غذا

lazzat

– lezzat

لذت

bo‘lak, burda

– teke

تکه

qatiq

– most

ماست

kashnich

– ja’fari

جعفری

mohir

– moher

ماهر

ko‘z tegmoq

– cheshm zadan

چشم زدن

mabodo

– mabodo

مبادا

qanday qilib

– che juru

چه جوری

musobaqa

– musobeqe

مسابقه

qarshi emasman

– harfi nadoram

حرفی ندارم

mavzu

– mavzu’

موضوع

qaymoq

– xome

خامه

hojatxona

– dast shui

دستشویی

podlivka

– xuresh

خورش

uzoq

– dur

دور

ajablanid qaramoq

– xire sho’dan

خیره شدن

ko‘za sho‘rva

– dizi

دیزی

taomdan keyingi shirinlik

– dser

دسر

o‘tmoq

– radsho’dan

رد شدن

ayron

– dug‘

دوغ

rayhon

– reyhon

ریحان

oshxona

– dizisaro

دیزی سرا

paydo bo‘lmoq

– sabz sho‘dan

سبز شدن

joyni band qilmoq

– rezerv kardan

رزرو کردن

buyurtma

– seforesh

سفارش

ko‘katli salat

– salode fasl

سالاد فصل

suyuq taom qoshig‘i

– supxur

سوپخور

oxiri

– saranjom

سر انجام

shivid

– shevid

شوید

dasturxon to‘shamoq

– so’fre andoxtan

سفره انداختن

qo‘ng‘iroq

– zanguli

زنگولی

er, turmush o‘rtog‘i

– shuhar

شوهر










taomnoma

– surate g‘azo

صورت غذا

خدا پدرت را بیامرزه xodo pedaratro beyomurze – sizga sog‘lik tilayman


خیال کسی را راحت کردن xeyile kasiro rohat kardan – tinchlantirmoq
دنبال کسی رفتن(گردیدن) do‘nbole kasi raftan – qidirmoq (biror kishini)
Topshiriqlar:

  1. Dar dizisaro matni” matni o‘qing, yozing va tarjuma qiling.

  2. Dar dizisaro matni” matnidagi fe’llarnig zamonlariga izoh bering.

  3. Dar dizisaro matni” matnidagi yangi so’zlarni o’zlashtirib, topshiriqlani bajaring.



48-amaliy mashg’ulot

MUMTOZ FORS TILINING AYRIM XUSUSIYATLARI

Reja:

  1. Mumtoz fors tilida ro ko‘makchisining qo‘llanishi.

  2. Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li.

  3. بودن budan fe’lining mumtoz fars tilida qo‘llanishi.

  4. Mumtoz fors tilida egalik affikslari haqida.


Tayanch so‘zlar:
را ro ko‘makchis, o‘tgan zamon davom fe’li, بودن budan fe’lini, egalik affikslari haqida.



  1. Mumtoz fors tilida ro ko‘makchisining qo‘llanishi.

Hozirgi fors tilida را – ro ko‘makchisi vositasiz to‘ldiruvchi belgisi sifatida ishlatilib, o‘zbek tilidagi tushum kelishigi anglatgan ma’nolarga mos keladi. lekin mumtoz fors tilida را – ro ko‘makchisining vazifasi birmuncha keng bo‘lib, vositasiz to‘ldiruvchidan tashqari, vositali to‘ldiruvchi ma’nolarini ham bildirgan.
1.را – ro ko‘makchili to‘ldiruvchi ish-harakatning biror shaxs yoki boshqa bir jonli narsaga qaratilganligini bildiradi va kimga? nimaga? degan savolga javob beradi دانشمندی پسرانرا گفت doneshmandi pesaronro go’ft – Bir donishmand o‘g‘illariga dedi. بازی خروسرا گفتbozi xo‘rusiro go’ft – bir burgut bir xo‘rozga dedi.
2. Borlik, mavjudlik ma’nolarini ifodalagan fe’llar boshqargan را – ro ko‘makchili to‘ldiruvchi biror narsaga ega bo‘lgan? predmet yoki shaxsni bildiradi: وزیری را دختری بود بسیار عاقل vaziriro do‘xtari bud besyor oqel – bir vazirning juda aqilli bir qizi bor edi.
3.شنیدن shenidan (eshitmoq),گفتن go‘ftan (aytmoq) fe’llari boshqarganرا ro ko‘makchili to‘ldiruvchi biror narsa yoki shaxs haqida, to‘g‘risida borayotgan gap yoki suhbatni bildiradi: پادشاهی را شنیده ام که ... podshohipo shenideam ke... bir podshoni eshitdimki ... .

  1. Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li.

Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li aniq o‘tgan zamon fe’li shakli oldiga همی hami va oxiriga ی – i qo‘shimchasini keltirish bilan hosil qilinadi.
همی رفتی hami rafti – borardi همی پرسیدی hami po‘rsidi – so‘rardi
Ba’zan ی – i qo‘shimchasining tushib qolish hollari ham uchraydi. Bunda o‘tgan zamon davom fe’li aniq o‘tgan zamon shakliga hami old qo‘shimchasini keltirish orqali yasaladi.
همی رفت hami raft – borardi, همی پرسیدی hami po’rsid – so‘rardi.
Lekin fors tilinig keyingi taraqqiyot davrida aks holni ko‘ramiz, ya’ni o‘tgan zamon davom fe’lining yasalishidaی – i qo‘shimchasi saqlanib, همی hami old qo‘shimchasi tushib qolgan. Odatda ی – i qo‘shimchasi fe’l oxiriga, shaxs-son qo‘shimchalaridan so‘ng qo‘yilgan va buی – i fors tili grammatikasidaیای استمراری yo-ye estemrori deb ataladi.. رفتیrafti –borardi, پرسیدی po’rsidi– so‘rardi.
حکیمی هر گاه به گورستان رفتی hakimi hargoh be go‘reston rafti – Bir tabib hamisha mozorga borardi.
یای استمراری yo-ye estemrori vositasida yasalgan o‘tgan zamon davom fe’li aniq bo‘lmagan shart ergash gapda ham keng qo‘llanadi.
اگر ژاله هر قطره ای در شدی
چو خرمهره بازار از آن پر شدی
agar jole har qatrei do‘r sho‘di chu xarmo‘hre bozor az on po‘r sho’di – Agar shudringning har tomchisi dur bo‘lganda edi, chig‘anoq kabi bozor u bilan to‘lgan bo‘lardi. (Sa’diy)
yo-ye estemrori asosan 1 shaxs birlik va 111 shaxs birlik va ko‘plik shakllarda ishlatilgan: رفتمی raftami – borardim, رفتی rafti – borardi, رفتندی raftandi – borardilar.

  1. budan fe’lining mumtoz fars tilida qo‘llanishi.

بودن budan بو bu shaklidagi hozirgi zamon fe’l negiziga egadir, bu negizdan yasalgan ikki fe’l shakli mumtoz fors tili poeziyasida ko‘p uchraydi. Bular بود bo‘vad va باد bod shakllaridir.
بود bovad shakli بو bu negiziga 111 shaxs birlik qo‘shimchasi د – ad qo‘shilishidan hosil bo‘lib, hozirgi-kelasi zamon ma’nosida ishlatilgan. توانا بود هر که دانا بود tavono bo‘vad har ke dono bo’vad – Kimki ndono bo‘lsa, qudratli bo‘lur.
باد bod 111 shaxs birlikka oid bo‘lib, orzu – istak maylini bildirdi. Hozirgi fors tilida ko‘proq shior va xitoblarda ishlatiladi. زنده باد دوستی بین مردمهای دنیا zende bod dusti ye beyn-e mardo’mho-ye do’nyo – yashasin dunyo xalqlari o‘rtasidagi do’stlik.

  1. Mumtoz fors tilida egalik affikslari haqida.

Egalik affikslari ko‘pincha kishilik olmoshlari o‘rnida ham ishlatilgan va turli so‘z turkumlariga qo‘shilgan. Shu bilan birga, ba’zan vositali to‘ldiruvchi ma’nosini ham ifoda etgan. ازش پرسیدم azash po’rsidam – undan so‘radim, جوابش داد javobash dod–unga javob berdi.
Mumtoz fors tilida 111 shaxs birlikda او u kishilik olmoshi o‘rnidaوی vey va 111 shaxs ko‘plikdaآنها onho kishilik olmoshi o‘rnida ایشان ishon ishlatiladi. وی گفت vey go’ft – u dedi, ایشان تشریف آوردند ishon tashrif ovardand – ular tashrif buyurdilar.
1-topshiriq. Hikoyatlarnio‘qing, yozingvamumtozforstiligaxosbo‘lgan grammatik shakllari aniqlang.
حکایت
حکیمی پسران را پند همی داد که جانان پور هنر آموزید که ملک و دولت دنیا اعتماد را نشاید و سیم و زر در سفر در محل خطر است یا دزد بیک بار ببرد یا خواجه بتفاریق بخورد. اما هنر چشمه زایندا است و دولت پاینده و اگر هنرمند از دولت بیفتد غم نباشد که هنر در نقش خود دولت است.
هنرمند هر جا که رود قدر بیند و بر صدر نشیند و بی هنر هر جا که رود لقمه چیند و سختی بیند.
از سیاست نامه خواجه نظام الملک

قاضی زیرک
جوانی پیر مردی را صد دینار سپرد و بسفر رفت. چون باز آمد دینار خود خواست. پیرمرد انکار کرد که مرا نداده ای. جوان شکایت پیش قاضی برد. قاضی پیرمرد را طلبید و پرسید که این جوان زر بتو سپرد؟ گفت: نه. قاضی پیرمرد را گفت: سوگند بخور! جوان گریان شد و گفت: او را از سوگند هیچ باک نیست، بار ها سوگند دروغ خورده است. قاضی جوان را گفت: آنوقت که زر بتو سپردی کجا نشسته بودی؟ گفت: زیر درختی. چرا گفتی گواه ندارم، آن درخت گواه توست. نزد آن درخت برو و بگو که قاضی تورا می طلبد. جوان گفت: ای قاضی می ترسم که درخت بحکم تو اطاعت نکند. قاضی گفت: مهر من ببر و بگو که این مهر قاضی است، البته خواهد آمد. جوان مهر قاضی گرفت و رفت. قاضی بعد از ساعتی از پیر مرد پرسید که آن جوان نزد درخت رسیده باشد؟ گفت: نه.
چون جوان نزد درخت رسید مهر قاضی را نمود و گفت: قاضی تورا می طلبد. از درخت هیچ نشد. غمگین باز آمد و گفت: مهر تو درخت را نمودم هیچ جواب نداد. قاضی گفت: درخت آمد و گواهی داده باز رفت. پیر مرد گفت: ای قاضی، این چه سخن است، هیچ درخت اینجا نیامد . قاضی گفت: راست می گویی، نیامد ولی آن وقت که از تو پرسیدم که جوان نزد درخت رسیده، اگر زیر آن درخت نقد نگرفتی چرا نگفتی که کدام درخت است، نمی دانم؟ از این معلوم می شود که جوان راست می گوید. پیر مرد در مقابل این سخن جز اعتراف چاره ای نیافت و زر را باو پس داد.

حکایت
بازارگانی پارچه زربفت و ظریف چینی بسیار بساربانی سپرد که بار کند و به شهر ببرد و باو گفت: چون بدان شهر رسیدی بارهارا نزد خود نگهدار تا من بیایم . ساربان بارهارا بمنزل رسانید . مدتی بگذشت ولی بازارگان نیامد. ساربان پنداشت که او مرده است. پارچه ظروف را فروخت و از قیمت آنها خانه و باغی خرید. چندی نگذشت که بازارگان آمد و پس از جوستجوی بسیار ساربان را یافته گریبان اورا بگرفت و اموال خویش را از او بخواست. ساربان گفت: تو کیستی از من چه می خواهی ؟ مگر دیوانه شده ای؟ من هر گز تورا ندیده ام و نمی شناسم. بازارگان چون کار را بدینگونه دید ناچار شکایت بقاضی برد.
قاضی ساربان را بخواست و گفت: اموال این مرد را چه کردی ؟ ساربان قسم خور که من مرد دهقانم و هرگز ساربانی نکرده ام، این شخص چیزی بمن نسپرده است. چون بازارگان برای اثبات اداعای خون نوشته یا گواهی نداشت و قاضی نیز با اینکه می دانست حق با اوست نتوانست حکمی بدهد. ناچار تدبیری اندیشید و فرمود: بر خیزید و بروید! ساربان و بازارگان از جا بر خاسته به طرف در روانه شدند. همینکه آنها نزد در رسیدند قاضی با صدای بلند گفت : ساربان بر گرد! ساربان دروغگو بی اختیار بر گشت. قاضی گفت: پس تو می گفتی و قسم می خوردی که هر گز ساربانی نکرده ای . اگر تو ساربان نبودی چگونه دانستی که روی سخن با توست؟

2-topshiriq. Quyidagi hikoya va baytlarni o‘qing, tarjima qiling va را ro ko‘makchisi hamda یای استمراریyo-ye estemrori vazifalarini aytib bering.


حکایت
بازی خروسی را گفت: بسیار بی وفا هستی. مردان تورا می پرورند، برای تو خانه می سازند هر گاه ترا می خواهند بگیرند می گریزی. من اگر چه مرغ جنگلی هستم وفاداری را از دست نمی دهم: یک روز که از دست آنها دانه می خورم بر دستشان می نشینم، هر چند دور میروم چون می طلبد زود می ایم. خروس از او پرسید که هیچ وقت بازی بر سیخ کباب دیده ای؟ گفت: نه. خروس گفت: بارها دیده ام که بسیار خروسان را بسیخ می کشند و بر آتش بریان می کنند، اگر تو هم بازی را بر سیخ می دیدی دور تر می گریختی.


گر در همه چاه آب حیوان بودی
در یافتنش بر همه آسان بودی. ( سعدی)
گربه مسکین اگر پر داشتی
تخم گنجشک از جهان بر داشتی

Savollar:

  1. Mumtoz fors tilida ro ko‘makchisi qanday ma’nolada ifadalaydi?

  2. Mumtoz fors tilida o‘tgan zamon davom fe’li qanday hosil qalinadi?

  3. بودن budan fe’lining mumtoz fars tilida qanday ma’nalarda qo‘llaniladi?

  4. Mumtoz fors tilida egalik affikslari qanday ifodalanadi?



سخنرانی

یک روز سخنران شهر میرزا نصر الدین که همیشه در مجالس سخنرانی می کرد. مریض شد و نتوانست سخنرانی کند. و چون یکی از دوستان صمیمیی ملا بود. وی را به خانه اش دعوت کرد و به او گفت: – چون حالم خوش نیست، می خواستم از تو خواهش کنم که امروز به جای من سخنرانی کنی. ملا قبول کرد و به مجلس او رفت تا برای مردم سخنرانی کند. مردم هم فهمیده بودند که آن روز ملا برای سخنرانی خواهد آمد. همینکه جمع شدند و در آنجا اجتماع کردند. هنگامیکه همه آماده شنیدن سخنرانی ملا شدنند، روی به آنها کرد و گفت: – آیا می دانید که راجع به چه چیزی می خواهم برای شما صحبت کنم؟


مردم از این سوال تعجب کردند و جواب دادند: – نه ، نمی دانیم.
آن وقت ملا گفت: – خُب... اگر شما چیزی راجع به موضوع سخنرانی من نمی دانید، پس اتلاف وقت خواهد بود که من برای شماها سخنرانی کنم.
و سپس از آنجا به خانه خود رفت. روز بعد دوباره به آنجا آمد و از مردم پرسید: – آیا می دانید که امروز راجه به چه چیزی می خواهم برای شما سخنرانی کنم؟ این بار مردم برای آنکه صحنه دیروز پیش نیاید، همگی با توافق با یکدیگر جواب دادند:
– آری... می دانیم.
ملا اظهار داشت: – خُب ... وقتی شما می دانید که من در باره چه چیزی می خواهم حرف بزنم، اِتلاف وقت خواهد بود که من سخنرانی کنم.
و برای دومید بار از آنجا خارج شد و به خانه اش رفت. روز سوم ملا دو باره آمد و آمده سخنرانی شد و مجد داً از مردم سوالی کرد: – آیا می دانید که امروز من راجه به چه چیزی می خواهم حرف بزنم؟
این بار گروهی از مردم جواب دادند: – بله ... می دانیم، و گروه دیگر نیز گفتند: – نه... نمی دانیم.
ملا هم فوراً گفت: – خُب... پس آنهای که می دانند، به آنهای که نمی دانند بگویند که من راجه به چه چیزی می خواهم سخنرانی کنم. و باز هم از آنجا خارج گشت و به خانه اش رفت.
واژه ها


ichkiyim



– zirpush

زیر پوش

bekorga sarflamoq

– etelofe vaqt

اتلاف وقت

sobiq

– sobeq

سابق

yig‘ilmoq

– ejtemo kardan

اجتماع کردن

imorat

– soxtemon

ساختمان

ma’lum qilmoq

– ezhor doshtan

اظهار داشتن

sabab

– sabab (asbob)

سبب(اسباب)

o‘lchab ko‘rmoq

– emtehon kardan

امتحان کردن

notiq

– so‘xonron

سخنران

o‘lchov, andaza

– andoze

اندازه

uch yo‘l

– seroh

سه راه

aytish kerak

– beboyad g‘o‘ft

بباید گفت

sharbat

– sharbat

شربت

mening joyimga

– be joye man

به جای من

gavjum

– sho‘lug‘

شلوغ

radiokarnay

– bo‘ladg‘u

بلندگو

hazillashmoq

– shuxi kardan

شوخی کردن

eshittirmoq

– paxsh kardan

پخش کردن

kolgotki

– shurtu jurob

شورت و جوراب

rozilik

– tavofeq

توافق

kassa

– sanduq

صندوق

tuman(eron pul birl.)

– tumon

تومان

tabaqa

– tabaqe

طبقه

qidirmoq

– Jo‘stan(ju)

جستن(جو)

shoshilmoq

– ajale kardan

عجله کردن

chaqqon

– cholok

چالاک

qochmoq

– feror kardan

فرار کردن

bir qancha

– chandin

چندین

qiymat

– qiymat

قیمت

kirish(eshigi)

– xo‘ruj

خروج

qiymati qancha

– qiymatash chande

قیمتش چنده

xarid

– xarid

خرید

kir

– kuresh

کورش

biror kishiga teskari

– xelof kasi

خلاف کسی

ichki kiyim

– kebos zir

لباس زیر

sovuq

– xo‘hak

خنک

odeyalo

– lehof

لحاف

uxlagan edi

– xobide bud

خوابیده بود

muborak

– muborak

مبارک

xush kelibsiz

– xush omadid

خوش آمدید

afsus

–mo‘tosefone

متاسفانه

etak,doman

– doman

دامن

qaytadan

– mo‘jad dadan

مجدداً

taklif qilmoq

– da’vat kardan

دعوت کردن

majlis

– majlis

مجلس

haqida , to‘g‘risida

– roje’be

راجه به

kasal

– mariz

مریض

fikr bildirmoq

– roy jo‘stan

رای جستن

navbat

– no‘ubat

نوبت

o‘g‘irlamoq

– ro‘budan (ro‘bo)

ربدن(ربا)

hukmdor. hokim

– vali

ولی

ro‘mol

– rusari

روسری

imom mahdi

– vali a’sr

ولی عصر

yengil(kuy)

– mo‘loyim

ملایم

bir juft tufli

– yek jo‘ft kafsh

یک جفت کفش

kutmoq (kimni-dir)

– muntazer kasi budan

منتظر کسی بودن

yetmagan edi

– naraside bud

نرسیده بود

musiqiy

– musiqiy

موسیقی










Hozir

- fe’lan

فعلاً

اطلاف وقت خواهد بود etelof vaqt xohad bud- vaqt bekorga ketadi


Download 1,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   193




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish