Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Tana haroratining yuqori ko‘rsatkichlarda bo‘lishining boshqa sabablari
Termoregulyatsiya jarayonining buzilishi, boshqa ko‘zga tashlanmaydigan kasalliklarda ham kuzatiladi. Yana bir xavfli sabab, organizm haroratni tashqi muhitga ajrata olmay qolishidir. Juda issiq va dim ob-havoda yoki dim xonada uzoq muddat bo‘lganda organizm haroratni tashqi muhitga ajrata olmay qoladi. Bunday holat yurak va nafas olish tizimi bilan bog‘liq kasalliklari bor insonlar hayoti uchun katta xavf tug‘diradi, hatto o‘lim bilan tugash ehtimoli ham mavjud. Bolalarda tana harorati ularni juda qalin kiyimlar bilan kiyintirganda ham oshadi. Juda issiq sharoitda sog‘lom odam a’zolari, birinchi navbatda uning miyasi «qiynaladi». Bundan tashqari, tana harorati juda emotsional insonlarda stress va depressiya vaqtlarida ham ko‘tariladi.
1.2 Tana haroratining boshqarilishi
Organizmda haroratni doimiyligi bir necha mexanizmlar yordamida boshqarilib, issiqlikning hosil bo‘lishi va tashqariga chiqarilishi markaziy asab tarmog‘i tomonidan boshqariladi. Ushbu birbiri bilan bog‘liq bo‘lgan jarayon kimyoviy va fizikaviy issiqlik almashinuvi deb nomlanib, markaziy asab tarmog‘ini faoliyati bilan bog‘liqdir. Issiqlik, organizmda ovqat moddalarining oksidlanishi natijasida hosil bo‘ladi. Bu jarayon moddalar almashinuvining qay darajada kechishiga bog‘liq. Moddalar almashinuvi qancha shiddatli bo‘lsa, ya’ni organizmda ovqat moddalari qancha ko‘p oksidlansa, shuncha ko'p issiqlik hosil bo‘ladi. Organizmda issiqlik asosan mushaklarda vujudga keladi. Odam tinch turganda ham mushaklarda issiqlik hosil bo‘laveradi. Yurganda esa organizm da tinch holatdagiga nisbatan issiqlik 60-80 foizdan ko‘p roq hosil bo‘ladi. Mushaklarni ishi jarayonida issiqlikni hosil bo'lishi 4-5 martaga oshadi. Issiqlik asosan mushaklarda hosil bo‘ladi Issiqlik mushaklardan tashqari jigar, buyrak va boshqa ichki ayiruv a’zolarda ham hosil bo‘ladi. Organizmda hosil bo‘lgan issiqlik doimo tashqariga(nafas olish, terla s h ) chiqarib turiladi, hech bir ovqat organizmda uzoq vaqt yig'ilib qola olmaydi. Issiqlikning organizmda hosil bo‘lishi va tashqariga chiqarilib turilishi termoregulyatsiya deyiladi va bu jarayon murakkab mexanizmlar orqali sodir bo‘ladi. Odam tanasi uchun normal harorat 3 6 ,6 —3 7 ,OS hisoblanadi. Energiyaning bir sutkada umumiy sarflanishi asosiy modda almashinuvidan olinadi. Asosiy modda almashinuvi, ichki a’zolarning, nafas yo‘llarining ish faoliyatiga, skelet mushaklari tonusining saqlanishiga yordam beruvchi to‘xtovsiz modda almashinuv faoliyatiga bog‘liq bo'ladi. Hozirgi zamon ma’lumotlarining ko‘rsatishicha, bu o‘rinda skelet m u shaklari asosiy rol o'ynaydi. Asosiy almashinuvning katta-kichikligi bir qancha omillarga, eng avvalo, tananing og‘irligi va uning tuzilishiga bog‘liq.Tananing o g ‘irlash ib borishi bilan issiqlik ajralib chiqishi, binobarin, ovqatga bo‘lg a n talab ham oshadi, ovqatlanishga bo‘lgan talabni tana vaznining o g ‘irlig i bilan belgilanadi.
Tananing termal xom kasalligini ta'minlaydigan fiziologik mexanizmlar (uning "yadlei") ikkita funktsional guruhlarga bo'linadi: kimyoviy va jismoniy tererdorlik mexanizmlari. Kimyoviy tomorabulyatsiya - bu tananing issiqlik mahsulotini tartibga solish. Issiqlik doimiy ravishda tanada oksidlovchi va metabolizmni qayta tiklash jarayonida ishlab chiqariladi. Bunday holda, uning bir qismi tashqi muhitga beriladi. Tana harorati va o'rta haroratida farq shunchalik katta bo'ladi. Shuning uchun vosita haroratining pasayishi bilan barqaror tana haroratini ta'minlash metabolik jarayonlarning tegishli darajada kuchayishini ta'minlash va issiqlik yo'qolishini qoplaydi va tananing umumiy issiqlik qoldig'ini qoplaydi va tanadagi issiqlikdagi issiqlik balansini saqlab qoladi va saqlaydi ichki haroratning doimiyligi. Atrof-muhit haroratining pasayishiga javoban issiqlik mahsulotini qayta ishlash jarayoni. Issiqlik shaklida energiyani ajratish barcha a'zolarning funktsional yukini va barcha tirik organizmlarga xosdir. Inson tanasining o'ziga xos xususiyatlari isitish mahsulotining o'zgarishi o'zgaruvchan haroratga reaktsiya sifatida o'zgarishi asosiy fiziologik tizimlarning ishlash darajasiga ta'sir qilmaydigan tananing o'ziga xos reaktsiyasini anglatadi.
Termostat issiqlik avlodi asosan skelet mushaklarida to'planadi va mushaklarning ishlashi mos keladigan maxsus shakllari bilan bog'liq bo'lib, ular o'zlarining dvigatel faoliyatiga ta'sir qilmaydi. Sovutish paytida issiqlik avlodining ko'payishi mushaklarda, shuningdek, muayyan zaharlarning harakati bilan kontraktatsiya funktsiyasini sun'iy ravishda o'chirish mumkin.
Mushaklardagi o'ziga xos termostat issiqlik avlodining eng keng tarqalgan mexanizmlaridan biri bu termogülomülüzulyatsiya ohangidir. U muzokara paytida tashqi tomondan statsionar mushakning elektr faolligining ko'payishi shaklida qayd etilgan mikrokroz fibrillar tomonidan yozilgan. Terergülomünüğüntünü, mushakning kislorod iste'moli ba'zida 150% dan ko'proq miqdorda ko'payadi. Kuchli sovutish bilan bir qatorda, termogülom ohangida, ko'rinadigan mushaklarning qisqarishi sovuq silkinish shaklida keltirilgan. Bir vaqtning o'zida gaz almashinuvi 300 - 400% gacha ko'tariladi. Termostastikaning issiqlik avlod mushaklarida ishtirok etishning katta qismi teng emas.
Sovuqni uzoq muddatli ta'sir qilish bilan, termolik termogenining turini almashtirish va keyingi bo'linish bosqichida nefrda nafas olishni almashtirish (yoki keyinchalik) ATP pasayib ketdi. Ushbu mexanizm mushaklarning kontraktsion faoliyati bilan bog'liq emas. Bepul nafas olish bilan chiqarilgan umumiy issiqlik issiqlik termoge termogenezi bilan bir xil, ammo issiqlik energiyasining aksariyati darhol sarflanadi, aksariyat issiqlik jarayonlar, ADF yoki noorganik fosfat etishmasligi bilan kiritilmaydi.
Ushbu holat uzoq vaqt davomida yuqori darajadagi issiqlik avlodini erkin ushlab turishga imkon beradi. Inson tanasidagi o'rtacha haroratining ta'siri natijasida kelib chiqadigan metabolizm intensivligidagi o'zgarishlar mantiqiy. Tashirish organizmiga mos keladigan tashqi haroratning ma'lum bir vaqtlarida issiqlik uzatishning "normal" (faol intensivsiz) uchun to'liq qoplanadi. Tananing issiqlik bilan issiqlik almashinuvi muvozanatli. Ushbu harorat oralig'i issiqlik qatori zonasi deb ataladi. Ushbu zonadagi birja darajasi minimaldir. Ko'pincha o'rtacha harorat qiymatini anglatuvchi ma'lum bir qiymat qiymatini belgilab, tanqidiy nuqtai nazar bilan gapirishadi. Nazariy jihatdan, bu to'g'ri, ammo tajriba asosida metabolizmning doimiy tebranishi va qopqoqlarning issiqlik izolyatsion xususiyatlarining beqarorligi tufayli bu ko'rsatkich deyarli imkonsizdir.
Issiqlik qatori zonasi chegarasida o'rtacha haroratning pasayishi tananing issiqlik qoldig'ini yangi sharoitlarda olib tashlash uchun moddalar va issiqlik mahsulotlarining refleksining pasayishiga olib keladi. Shu sababli tana harorati o'zgarishsiz qoladi.
Issiqlik qatori mintaqasidagi vositaning haroratini ko'paytirish, shuningdek, issiqlikning kuchayishi mexanizmlarini ko'paytirishga olib keladi, bu esa issiqlik qaynatgichni faollashtirish mexanizmlarini ko'paytirishga olib keladi, bu esa o'z ishlariga qo'shimcha xarajatlarni talab qiladi. Jismoniy terim zonasi shakllanadi, ular davomida harorat ham barqaror bo'lib qolmoqda. Muayyan chegaraga erishilganda, issiqlik uzatishni kuchaytirish mexanizmlari samarasiz bo'lib, haddan tashqari qizg'in tananing o'limi boshlanadi.
1902 yilda Ruxlean ushbu mexanizmlarning ikki turini - termogülomni qayta quritishni taklif qildi - "Kimyoviy" va "fizik". Birinchisi, to'qimalarda issiqlik mahsulotining o'zgarishi bilan bog'liq (kimyoviy birja reaktsiyalari kuchlanishi), ikkinchisi issiqlikni o'tkazish va issiqlikni qayta taqsimlash bilan ajralib turadi. Qon aylanishlari bilan bir qatorda, jismoniy termulyatsiyaning muhim rollanishi terga kiradi, shuning uchun issiqlikni uzatishning maxsus vazifasi teriga tegishli, qonning "yadrosi" mexanizmlari, mexanizmlar mavjud Bu erda terlash va terlash ishlari olib borilmoqda.
b "normal" issiqlikni o'tkazishni e'tiborsiz qoldirishi mumkin, chunki Havo termal o'tkazuvchanligi past. Suvning issiqlik o'tkazuvchanligi 20 baravar yuqori, shuning uchun issiqlik transferi muhim rol o'ynaydi va nam kiyim, xom paypoq va boshqa tadbirlarda juda katta omilga aylanadi.
b konvektsiya tomonidan yanada samarali issiqlik uzatilishi (i.e., isitilgan qatlamlarni sovutilgan qatlamlarni aralashtirish). Havo muhitida, hatto tinchlikchi sharoitlarda, konvektsiya hisobvarag'i 10% gacha. Shamolda konvektsiyaning yoki odam harakat qilayotganda uning o'rni yanada kuchaymoqda.
Issiqlikdagi issiqlik bilan issiqlik translyatsiyasi Stefan-Boltzmanning qonuniga binoan amalga oshiriladi va terining to'rtinchi darajalari (kiyim) va atrofdagi buyumlarning yuzasidagi farqga mutanosibdir. Shu tarzda, "qulaylik" sharoitida, Muborli odam 45% issiqlik energiyasini beradi, lekin erkakning kiyinishining issiqligi uchun issiqlik yo'qotishining bir qismi radiatsiya o'ynay olmaydi.
Teridan namlikni va o'pka yuzasini iste'mol qilish, shuningdek, "qulaylik" sharoitida issiqlik uzatishning samarali usuli (25% gacha). Atrof-muhit harorati va intensiv mushak faoliyati sharoitida issiqlik uzatilishi terni bug'lash orqali issiqlik uzatilishi dominant rolni o'ynaydi - 1 gramm ter, 0,6 kkal energiya sarflanadi. Yo'qotilgan issiqlikning umumiy miqdorini hisoblash oson, agar intensiv mushaklar sharoitida sakkiz soatlik ish kunida odam 10 - 12 litr suyuqlikni keltirishi mumkinligini ko'rib chiqamiz. O'sha paytdan boshlab issiqlik yo'qotilishining sovuqda yaxshi kiyingan odam kichik, ammo bu erda nafas olish tufayli issiqlik uzatilishini hisobga olish kerak. Ushbu jarayonda bir vaqtning o'zida ikkita issiqlik uzatish mexanizmlari birdan birlashtirilganda va bug'lanishni birlashtiradi. Issiqlik va suyuqlikni yo'qotish juda muhim, ayniqsa atmosfera havosining past namligi sharoitida intensiv mushaklar faoliyati bilan.
Temirojlanish jarayonlariga ta'sir ko'rsatadigan muhim omil - bu qasomotor (qon tomir) terisi reaktsiyalari. Qon tomir kanalining maksimal darajada qisqarishi bilan, issiqlik yo'qotish 70 foizga kamayishi mumkin, maksimal darajada kengayishi, maksimal darajada o'sishi 90% ga oshadi.
Birja, issiqlik zonasining birjasi, mavqei va kengligi, kimyoviy termostat intensivligi (tobora ko'payib borayotgan vaqtni ko'paytirish O'rta harorat 1 "c), shuningdek, bu parametrlarning barchasi mintaqaning mavsumiga qarab individual turlarning ekologik o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi. dengiz sathidan balandligi va boshqa bir qator ekologik omillar.
Yuqori tezlikdada haddan tashqari qizib ketish paytida doimiy tana haroratini saqlashga qaratilgan me'yoriy reaktsiyalar tashqi muhitga issiqlikni o'tkazish uchun turli mexanizmlar bilan ifodalanadi. Ular orasida yuqori nafas yo'lining tanasi yoki (lar) ni ko'tarish yoki (lar) yaltiroq bug'lanishini kuchaytirish orqali issiqlik uzatish samaradorligi yuqori. Namlikning bug'lanishi issiqlik iste'mol qilinsa, issiqlik balansini saqlab qolishga hissa qo'shishi mumkin. Reaktsiya tananing dastlabki qizishi alomatlariga kiritilgan.
Shunday qilib, inson tanasida issiqlik almashinuvidagi moslashuvchan o'zgarishlar nafaqat ko'p odamlar singari yuqori darajadagi metabolizmni, balki energiya zaxiralarining charchashiga tahdid soluvchi sharoitlarda yuqori darajadagi metabolizmni, balki past darajadagi darajalarni o'rnatishga yo'naltirilishi mumkin.